pic 11 06 071707

574

ALEKSANDAR FLAKER

Ale kanon powieści — pisał kiedyś Szkłowski — jako gatunku być może częściej niż jakikolwiek inny zdolny jest do autoparodii i przekształcania się [nepenapoflnpoBaTbCfl h nepcHHaHHBaTbca]¹⁴.

Przekład Autora

¹⁴ Ibidem, s. 230.

stwu i sztuce. Jest to powieść wywodząca się z tradycji Dostojewskiego i Prousta, jednak z wyraźnym polemicznym stosunkiem do obu pisarzy, charakterystycznym zresztą dla całej twórczości Krleży. Na zasadzie monologiczno-asocjacyjnej zbudowana jest również powieść chorwacka Vladana Desnicy Niespokojne wiosny, a w literaturze serbskiej często stosuje tę zasadę Mihajlo Lalić.

Nowe przekształcenia struktury powieści jeszcze są przed nami. Mit

0    „kryzysie” powieści albo nawet o jej „śmierci” powstaje dlatego, że żyjemy w czasach dehierarchizacji układów nie tylko społecznych, ale

1    stałego dążenia do „przekształceń” zwartych niegdyś struktur literackich. Dlatego też zaproponowaną typologię uważamy za typologię otwartą, którą należy uzupełniać nie tylko zaobserwowanymi w historii literatury typami i odmianami typów przez nas zanotowanych, ale również nowymi, jeszcze nie kanonizowanymi typami, które powstają w wyniku współczesnej żywej praktyki literatury światowej.

UMBERTO ECO

RETORYKA I IDEOLOGIA W „TAJEMNICACH PARYŻA”

EUGENIUSZA SUE

Wyrażenia takie, jak „socjologiczne badanie literatury” lub „socjologia literatury”, często służą (i służyły) do oznaczenia poszukiwań idących w przeciwstawnych kierunkach. Można widzieć w dziele literackim zwykły dokument odnoszący się do określonej epoki historycznej; można pojmować element społeczny jako wyjaśnienie rozwiązania estetycznego; można wreszcie zastanawiać się nad pewną dialektyką między dwoma punktami widzenia (dzieło jako fakt estetyczny i społeczeństwo jako kontekst wyjaśniający), w której element społeczny determinuje wybór estetyczny, natomiast od innej strony — badanie dzieła i jego właściwości strukturalnych pozwala lepiej zrozumieć sytuację danego społeczeństwa ¹.

Jaką korzyść mogą przynieść w zakresie tej trzeciej metody badania semiologiczne, których przedmiotem są makrostruktury komunikacji [les macrostructures de communication] reprezentowane przez ogniwa intrygi [l’intrigueJ? Gdyby opis dzieła jako systemu znaków umożliwiał odsłonięcie struktur znaczących tego dzieła w sposób absolutnie bezstronny i obiektywny (nie bierzemy tu pod uwagę złożonego zespołu signijies, jaki historia ustawicznie przypisuje dziełu-przesłaniu), to wówczas sam kontekst społeczny i ideologia, która wyraża się w całym dziele, rozpatrywanym jako znak całościowy [signe global], zostałyby wy-

[Umberto E c o — włoski estetyk, teoretyk literatury i krytyk, wykładał estetykę na uniwersytetach w Turynie i Mediolanie. Główne prace: II problema estetico in S. Tommaso (1956), Sviluppo dell’ estetica medievale (1959), Opera aperta (1962), Apocalittici e integrati (1964).

Przekład według wyd.: U. E c o, Rhetoriąue et ideologie dans les „Mysteres de Paris” d’ Eugene Sue (traduit de 1’italien). „Revue internationale des Sciences socia-les”. Revue trimestrielle publie par 1’Unesco XIX (1967), nr 4.]

¹ Zob. badania L. Goldmanna w Pour une sociologie du roman (Paris 1964, Gallimard) i kilka późniejszych jego studiów, jak praca o Genecie opublikowana we włoskim wydaniu cytowanej pracy.