Schaeffler Filozofia Religii9

Gdy kultura osiągnie Już określony poziom zróżnicowaniu (np. Europa), to wówczas naprzeciw religii wysuwają się inne kompleksy form symbolicznych, tak iż religia staje się jedną z dziedzin kulturowych obok innych dziedzin kultury. Filozofia form symbolicznych będzie więc badać nie tylko specyficzną strukturę poszczególnych dziedzin kulturowych, lecz będzie także usiłować objaśnić możliwość ich wzajemnego oddziaływania. Jeśli poprzez tezę, iż jakiś kompleks form symbolicznych struk-turalizuje swój własny „świat”, Cassirer zbliża się do rozwiniętej później teorii analityków o .„ąutppomii gier jęźy^wy^^to^f^ teza o wzajemnym oddziaływaniu dziedziiT*Eullurowych zawiera już dyspozycję do krytyki tezy, że gry językowe są wobec siebie „autonomiczne”. Aby zrozumieć ową jedność, która może się rozbijać na różnicę i wzajemne oddziaływanie różnych dziedzin kulturowych, Cassirer wprowadza pojęcie „ducha”. Dopiero teoria kultury jako wielości wzajemnego oddziaływania sposobow, w jakie duch buduje sobie poprzez formy symboliczne świat swych przedmiotów, może sprostać temu, co kantowska krytyka czystego rozumu jedynie obiecywała: „Krytyką, rozumu^ staje się tym ąamym krytyką^iljuryj’ (Cassirer PsF I, 11). V

W każdej strukturze form symbolicznych istnieją transcendentalne, tzn. umożliwiające przedmiotowość formy poglądowe przestrzeni i czasu, korelacji stałości i zmienności (rzeczy i właściwości), warunków i skutków. Różnorodne struktury form sym-holjpznych _(np. mit i nauka) są więc’"'pocf ‘Wzglądem - struktural-' Tnym różne od siebie, lecz wykazują jednocześnie funkcjonalne ekwiwalencje, które umożliwiają różne światy, budowane np. przez mit i naukę, wzajemnie do siebie odnosić, ze sobą porów-~    „(bp, że znaczenie transcendentalne

specyficznie‘ religijnych form poglądowych i pojęć pozwala się wykazać nie tylko w języku religijnym, lecz także w działaniu religijnym, np. w kulcie, usiłowałem ukazać w moim referacie: Der Kultus ais Weltauslegung — por. Schaeffler 1974).

G) DALSZE ZASTOSOWANIE CASSIREROWSKIEJ FILOZOFII JĘZYKA

Transcendentalne rozważanie języka, jak usiłował to robić Cassirer, może przyczynić się do rozwiązania tych wątpliwości „Filo-zofli Analitycznej”, któro zazwyczaj olNywuiiu ni\ pod tytułom

Subjcktlosigkeil (bezpodmiotowośe). Witgenstein użył kiedyś na-następującego sformułowania:    „Nie aa jaodmiotu myślącego,

tworzącego wyobrażenia” (Wittgenstek Traci, 5.631). Tym samym zostało pod pewnym ważnym wglądem usunięte podejrzenie o bezsensowność, które późniejsi anlitycy wytoczyli przeciwko zdaniom religijnym. Ponieważ wyowiedzi_ rejigi jne,_ nawet tam gdzie zdają się mówić o zjawiskab w naturze i-społeczeństwie, mówią w istocie o samym mowy, o jego zaangażowaniu, jego osobistym wyznaniu prawd, któ? twierdzi. Jeśli jednJk „nie ma” podmiotu, wówczas zdania religjne (a wraz z nimi wiele innych) pozostają bez odniesienia rzeczcyego.    *

Transcendentalna refleksja może poióc bardziej trafnie zrozumieć zacytowaną wyżej wypowiedź /ittgensteina, przybliżając czytelnikowi nieobcą pod względem ealności składnię języka bez mówcy. Wittgenstein kontynuuje: Podmiot -nie .należy do świata, lecz-stanowi granicę świata” (Tact. 5.633). Nie jest oń .„częścią świata” (tamże, 5.641). Albo te odpowiednio do tego: r.Oka^hapńawiSe nie wiSzis?? (tamże 5.63).

Filozof transcendentalny może podaćdlaczego tak się dzieje. Oko w niewielkim stopniu należy do poi widzenia, podobnie jak własne Ja do świata przedmiotów, pomważ obydwa, każde na swój sposób, są strukturalnymi podstawami .możliwości przedmiotów widzialnych, względnie ujmowaiych myślowo. Ick„zadanie jest już spełnione,, gdy .przedmiotowi się_v?igrze gezyjna,

tyle filozof transcendentalny zgodzi się z    a:

wied.zj: .^.Nic w poWPWSSte^^ie pozwea wnioskować, że widzi się za pomocą oka” (tamże 5.633). Stru^ra' swiąt^-MzwdIi^vfBó^

„Ja wkracza do filozofii przez to, że ’śwat jest moim światem’ ” (Tamże, 5.641). Ale wyrazi sprzeciw woec następującej wypo-

^Jtżjjtfitf\iłtak jak struktura pola widzenia, np. jego podział perspetywiczny, pozwała roz-

poznać, że widziane jest ono przy pomoc oka.

Wypowiedzi Wittgensteina na temat a są więc wieloznaczne i wymagają wyjaśnienia. Ta wieloznazność powraca potem u przedstawicieli Filozofii Analitycznej Cassirerowska analiza transcendentalna języka może przyczynił się do bardziej wyraź-

131