SDC10991

-^v"

-^v"

itipol. w dusze, to J_UI

*c*. L >g ¹ pt- ^m- deki. I dmi, dusiy a, grisi, grisiyt, te grunt, tr grsetztch itp.;

$ct. N pl. duli -- fttpof. duszy (duisi) itp.;

•<5. D, \. *g. f. deki. III musi poi. musze, to musza itp.*

4) Prasłowiańska różnica dialektyczna u* zakręcie g_r«i₍₎, gt. P i tr, :r, rr Proce* pilatalizacji II objął także k, g, / w grupach spółgłoską Ar./c, yr, które na gruncie języków południowo- i wschód niesłowiańskich pr/,_; w er. sv(tv), n (pierwotnie miękkie c'v\ *V. /VJ. Ten szczególny wypadek p_ai,! lizacji II schematycznie wygląda podobnie jak poprzednio podany:    I

A*'. £«'. g»+/i*    -t’. /w f/i. /*

Dawne ps. grupy Ar. gr zachowały się w językach zachodniosłowiańskicłi (, jv w ok/cilonych warunkach brak przykładów). Przytoczmy niektóre typowe _pr> kłady:

•et. rt//* < ps. •Ar** < wczps. •Ar o//*, mff/ < ps. •krństi < •Aw7fr ^ _V(/, *ktoj(ti, ztteda < p*. *gvhila < wczps. *gvoizda, por. ros. rrr/, rtri/i, ^ poi. kwiat, kwitną/, gwiazda.

\a zmianę yt- w rr zachował się w scs. tylko jeden pewny przykład: vlasvi < p •t//u < *vlxyei, tj. .V pl. rn. I deki. od vłiyvb 'czarodziej*.

5) Nagłów we < ze spalataJizowancgo k przez ć bezpośrednio występuje zgoda, we wszystkich językach słowiańskich bez oboczności, np.:

ta. i ps. cha < •AAw < ^ękaina, por. poi. cena, ros. certa; sen. i ps. cflb < *A//i < < ‘Au;/*; por. poi. cały, ros. <v/v/; scs. i ps. r/ror* < •kisan, < •kaisan,, por. pń Cttarz, itru*. wat, rot. rur; w ostatnim przykładzie chodzi o pożyczkę łacir ^ •germańską w języku ps., por łac. Kanar, śrłac. Caesar jako imię własne, a póżr upowszechnione jako nazwa władcy w ogóle, np. goc. kaisar, niern. Kent

6) Dla celów porównawczych warto dodać, że w języku rosyjskim na skutek ń nych wyrównań morfologicznych, których tu szczegółowo nic możemy omawu została w wielu wypadkach usunięta wymiana k : c, g ; z, y : s, będąca wynikio II palatalizacji. Wprowadzona tu została nowa oboczność k : k\ g: f, y:y, p uientk, vrag, pastuch : u/eniHi, trafi, pastuc/i (N* pl.), tuka, noga, mucha : rulic, mi muchę (I), Lig.) ftp.* W języku słowackim natomiast w I) i 1. sg. f. zamiast spólgł^ c, 11 s, I występuje wtórnie k, h (pochodzące z g), eh, np. ruke, nohe, much rt_r-zim. tuce, nodze, mule itp.

7) Odosobniony wypadek zmiany A w c, bo pod wpływem f, poświadczony je w wyrazie cuky, cr*A*r* 'cerkiew, kościół*. Etymologia i przekształcenia fonetyer tego wyrazu nic są całkiem przejrzyste. Prawdopodobnie istniały dwa źródła zapo życzenia tego wyrazu w epoce ps.: grccko-bałkańska postać hiriha i gocka Ayr

¹ Warto •Jod*', te %» ki/tu Uowackim wyitępuj* formy f“ ni, Vhti ram. Ctfi, Vtuf i, a dwkktrci* tikis muie, Itrrtł (d/ii lifrrarkir muthr. itrttht um dawmejnegO mutf, ilrrle). Polskie fonnjr C«* Wtnń nm. dł*»r.Mą*»yth Ctnsy, Whtsy powiały wtórnie w XVII w. na akulek wyrównań analojpciT"' (pot fUofi, *ftiedn\

¹ Wr m *r drmt.\ti prrypuiKMn* (por. Z. Stieber, op. cit., a. 70), la II palataliad* ' <hsl» ołefo ©biuru frykr/wtip roiyj.kjryo lub ie objęta tylko niektóre formy.

lub Mar oba War r. Li kirka (kyrka), por. uiem. Kirchr 'kościół'. źródło gockie W tym wypadku, podobnie jak w innych (por. niżej palatalizacja 111), rzu> « w pewnym stopniu światło na zagadnienie chronologii palatalizacji II; mogła ona zajść w okresie od III-IV w. n.c. Postacie słowiańskie omawianego wyrazu wskazują ponadto, że w języku ps. po h było / jako kontynuant grupy \r, por. sen i ps cfky,*eh. erkua, poi. cerkiew, ro*. cerkm '

d. Palatalizacja ITIt A > r, f > ą i, j; » »* U I

Kierunek tej palatalizacji w odróżnieniu od dwu poprzednich jest postępowy (progresywny), ponieważ miękkość przenosi się, niejako „postępuje", z samogłoski poprzedzającej /, i,, ę, rzadziej sonantu f na spółgłoskę następującą, por. i A-i •r /< ^ i i-c* itp. Wynik procesu jest taki sarn jak w palatalizacji II, wstecznej. Niekiedy też zamiast nazwy „palatalizacji* III" używa się nazwy „palalalizacja II postępowa". Schemat jej możemy zapisać w sposób następujący:

i, h, ę, f _r k, g, X > •> *• 6 /+** * B *. •* M

Stan poświadczony w języku scv oraz w innych językach słowiańskich wykazuje, że palatalizacja III nie została przeprowadzona konsekwentnie we wszystkich pozycjach. Spółgłoski k, g, / pozostają nieraz twarde, jeśli w następnej sylabie występuje samogłoska szeregu tylnego, jakj>, ^ (w sylabie ng-), niekiedy a, s. Jeśli jednak już zmiana palatalizacyjna nastąpi, to c, ę || z, i’ || { (ściśle fonetycznie c', ę* || s* || t) pojawia się z reguły w całym paradygmacie odmiany danego wyrazu. Przejdźmy do ilustracji przykładów.

1)    1‘alatalizację pod wpływem samogłosek i, h, ę spotykamy zarówno w rZCCZOWni-kach, przymiotnikach, zaimkach, jak i czasownikach, np.:

dfvica 'dziewczynka, dziewica* < *dh:ika, źituuca ‘gumno, stodoła* < •zilhnika itp.; brak palatalizacji widoczny jest w takich wyrazach, jak bliiika 'bliźni*, ęziha *ts.\ ufenikb, grfhnikr, itp.;

narirali (rę) 'nazywać (się)’ < *narikati, dtt^ati obok dtizati, ale dtignęti, por. poi. diw i gać i tlśwignąć)

sieb, sica, siec obok tikb, sika, sika 'taki' < *sikb, *sika, ⁹siko\

inbca < *ovbka, poh^a obok polbza 'korzyść* < *polbga, por. hgbkb, poi. lekki, ale ulga\ otbCb *1 *ottkb (b po c przeszedł w s), inJbcc - sjdue < ‘tfdbko (o po c przeszło w e) itp.;

zajęć* - ⁹zajękh, młsęcb ^ •mćię/rs, jtfa obok jęza 'choroba* */C£^<ł*

2)    1'alatalizację pod wpływem f znajdujemy wyjątkowo, np.:

mruati « mfcati 'zmierzchać się’ < *mfkati, por. brak zmiękczenia w czasowniku mn.kn^ti mjknąti ‘micrzchnąć’; rastrb^ati obok rastrbzati 'rozerwać, rozszarpać' < *orztfgati, por. w tym samym znaczeniu rastrtgnętt.

3)    Osobno warto zwrócić uwMgę na palatalizację ę g ^ ę ą w' niektórych zapożyczeniach starogermań*kich w języku ps., jak np.:

khntfi, 'książę, władca* < *kbnggb < germ. kuning- (grupa m przeszła w ps. w <■), por. stwniem. kuning, goc. kuniggt, nicm. Konig król'; z ps. As/ręęs pochodzi poi. ksiądz (w dobie przedpiśmiennej zapewne kniądz), pierwotnie w znaczeniu

4* $1