Siuta Elementy prawa dla ekonomistów prawo konstytucyjne (12)

Niezawisłość sądów zagwarantowana jest w konstytucji » i innych aktach prawnych

Drugą charakterystyczną cechą sądów jest oparcie ich funkcjonowania na zasadzie instancyjności. . ?

Zasad i instacyjności polega na tym, że od wydanego orzeczenia każdej stronie przysługuje prawo odwołania się do sądu wyższego szczebla, czyli sądu drugiej instancji.. Wskutek wniesienia odwołania następuje ponowne rozpatrzenie sprawy, skontrolowanie prawidłowości postępowania sądu pierwszej instancji i trafności wydanego orzeczenia. Zapewnia to uniknięcie ewentualnych pomyłek, bard20 niebezpiecznych w działalności sądów. Sama możliwość wniesienia przez strony odwołania skłania sąd pierwszej instancji do większej sumienności i wnikliwości.

Sąd diugiej instancji może zaskarżone orzeczenie utrzymać w mocy, zmienić lub uchylić i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania sądowi pierwszej instancji, lie może natomiast nakazać sądowi pierwszej instancji wydania orzeczenia o określonej treści, gdyż naruszałoby to niezawisłość tego sądu. Kontrola instancyjna następuje tylko na skutek wniesienia odwołania. Sąd drugiej instancji nie sprawdza prawidłowości orzeczenia z urzędu.

W polskim sądownictwie rozpatrywanie spraw opiera się obecnie na systemie trój instancyjnym. Od orzeczenia rozstrzygającego sprawę każda ze stron może wnieść apelację dó sądu bezpośrednio wyższego szczebla. W większości spraw od orzeczenia sądu drugiej instancji strony mogą wnieść kasację do Sądu Najwyższego. Wyrok prawomocny, a więc taki, od którego mie przysługuje odwołanie, stwarza tzw. powagę rzeczy osądzonej (res iudicata).

Sądy dzielą się na: a) sądy powszechne, b) sądy szczególne.

Kompetencje sądów szczególnych są w przepisach proceduralych wyraźnie określone, natomiast sądy powszechne rozpatrują wszystkie pozostałe sprawy. Podstawową rolę odgrywają sądy powszechne: rejonowe, okręgowe i apelacyjne.

Najwyższym organem sądowym jest Sąd Najwyższy, zarówno w odniesieniu do sądów powszechnych, jak i do sądów szczególnych. W ten sposób sądownictwo wojskowe jest także podporządkowane Sądowi Najwyższemu.

§ 12. SĄD NAJWYŻSZY

Sąd Najwyższy jest naczelnym organem sądowym, albo - jak to określa ustawa - organem władzy sądowniczej. Jest powołany przede wszystkim do sprawowania wymiaru sprawiedliwości, a nadto do wypełniania innych zadań przewidzianych przepisami.

Zadanie Sądu Najwyższego w dziedzinie wymiaru sprawiedliwości polega przede wszystkim na sprawowaniu zwierzchniego nadzoru nad wszystkimi sądami - powszechnymi i wojskowymi, a to w celu zapewnienia zgodności z prawem oraz jednolitości orzecznictwa tych sądów. Sąd Najwyższy posługuje się tu środkami przewidzianymi przez ustawę, do których należą m.in. rozpoznawanie środków odwoławczych od orzeczeń sądowych stosownie do przepisów prawa procesowego, w tym kasacji w sprawach cywilnych i karnych oraz podejmowanie uchwał zawierających wykładnię przepisów, które budzą wątpliwości, wskutek czego ich stosowanie wywołuje rozbieżności w orzecznictwie sądów powszechnych, sądów wojskowych lub samego Sądu Najwyższego.

Z wnioskiem o rozstrzygnięcie rozbieżności w interpretacji przepisów może wystąpić pierwszy prezes Sądu Najwyższego, Rzecznik Praw Obywatelskich, Prokurator Generalny oraz, w zakresie swojej właściwości, Rzecznik Ubezpieczonych.

Uchwałę zawierającą wyjaśnienie przepisów Sąd Najwyższy podejmuje w składzie siedmiu sędziów, w składzie całej izby, w składzie połączonych izb lub w pełnym składzie Sądu Najwyższego. Skład może odmówić podjęcia uchwały, w szczególności gdy przepis nie wymaga interpretacji. Uchwały Sądu Najwyższego podjęte w większych składach uzyskują automatycznie moc zasad prawnych. Skład siedmiu sędziów także może nadać swojej uchwale moc zasady prawnej. Odstąpienie w przyszłości przez Sąd Najwyższy od zasady prawnej wymaga uchwały podjętej przez odpowiedni skład.

Poza zadaniami z zakresu wymiaru sprawiedliwości Sąd Najwyższy wykonuje inne czynności. Można tu wymienić na przykład opiniowanie projektów ustaw i innych aktów normatywnych, na podstawie których orzekają i funkcjonują sądy, a także, gdy uzna to za celowe, innych ustaw. Sąd Najwyższy stwierdza ważność wyborów do Sejmu i Senatu, wyboru Prezydenta, a także referendum ogólnokrajowego i konstytucyjnego oraz rozpatruje protesty wyborcze.

Sędziów Sądu Najwyższego powołuje Prezydent na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa. Stanowisko to mogą objąć sędziowie i niektóre inne osoby wyróżniające się wysokim poziomem wiedzy prawniczej, odpowiadające kryteriom wymienionym w ustawie.

Sąd Najwyższy dzieli się na cztery izby:

a) Izbę Cywilną,

b) Izbę Karną,

c) Izbę Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych,

d) Izbę Wojskową.

Na czele Sądu Najwyższego stoi pierwszy prezes, powoływany przez Prezydenta spośród dwóch kandydatów przedstawionych przez zgromadzenie ogólne sędziów Sądu Najwyższego. Jego zastępcami są prezesi, których powołuje Prezydent. Prezesi zastępują pierwszego prezesa w ustalonym przez niego zakresie, a jednocześnie stoją na czele poszczególnych izb.