Siuta Elementy prawa dla ekonomistów prawo konstytucyjne (4)

• • v *

• • v *

I

" '-.V.    :<Ai

'• :• ■    • v.. •

v , . *•    V...

YiMf;

rt

ł.

§ 2. ZASADA TRÓJPODZIAŁU WŁADZ

l .

ą    t. ,    - ,

Współczesne wysoko rozwinięte państwa opierają strukturę i funkcjonowanie swych organów na tzw. zasadzie trójpodziału władz. Jej twórcą i głosicielem był w XVIII wieku francuski prawnik i filozof Charles Louis de Secoudat, Baron de la Brćde et de la Montesąuieu, nazywany krócej Charles Louis Montesąuieu, a znany przede wszystkim pod zlatynizowanym nazwiskiem Monteskiusza.

Y dziele „O duchu praw” Monteskiusz przedstawił teorię dotyczącą istoty i powstania państwa oraz koncepcję organizacji państwa rządzonego dobrze i praworządnie. W myśl teorii Monteskiusza państwo powstało w wyniku umovy społecznej, zawartej przez ludzi, w celu ochrony ich interesów, bezpieczeństwa i wolności. Wolność . i inne dobra były jednak zawsze bądź ograniczane, bądź nawet odbierane ludziom. Niezbędne jest zatem znalezienie prawdziwej gwarancji wolności. Zdaniem Monteskiusza może nią być tylko oddzielenie od siebie trzech władz: ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej. W państwie powinny więc istnieć trzy autonomiczne ośrodki władzy, niezależne od siebie i wypełniające różne zadania: władza ustawodawcza, władza wykonawcza, władza sądownicza. Władza ustawodawcza należy do parlamentu, władzę wykonawczą sprawuje głowa państwa i rząd, zaś sądowniczą niezawisłe sądy. Parlament ustanawia prawa, do władzy wykon-waczej należy ich realizacja, sądy rozstrzygają spory. Monteskiusz w swej teorii nie postulował jednak całkowitej równości władz. Władza ustawodawcza powinna według niego mieć możności kontroli wykonywania praw, a sędziowie i urzędnicy powinni być jedynie wykonawcami ustaw, a nie ich interpretatorami.

Wolność obywateli stanowi główny przedmiot teorii Monteskiusza. Gwarantem wolności jest praworządne państwo, w którym prawa są dobre i przesiąknięte „duchem umiarkowania” a władze od siebie oddzielone. Władze powinny wzajemnie się równoważyć i wpływać na siebie hamująco. Podział władz i panowanie prawa stanowią niezbędny warunek wolności, bez tego władza jest nieograniczona, a posiadanie tąkiej władzy zawsze prowadzi do nadużyć.

Zapoznając się z informacjami o podstawowych elementach teorii trójpodziału władz trzeba pamiętać, że powstała ona w konkretnych warunkach, w okresie monarchii absolutnej we Francji, a Monteskiusz był zdecydowanym przeciwnikiem absolutyzmu. Zawierała wizję innego, nowoczesnego sposobu sprawowania władzy, uwzględniającego aspiracje szerszych kręgów społeczeństwa, a zwłaszcza mieszczaństwa (burżuazji), dysponującego już w owym czasie wielkimi bogactwami, ale zupełnie pozbawionego udziału we władzy publicznej. Jak pisano, zasada trójpodziału władz była ideologiczną bronią w rękach burżuazji, walczącej o tę władzę.

Zasada trójpodziału władz została bezpośrednio wcielona w życie w konstytucji amerykańskiej z 1787 r. oraz w konstytucjach francuskich końca _; XVIII w.

*

-A,

i.

i

i z

i

•I'

i

* *

.V

■'ii

* *

' •

&

:5.

..    * » »y ;    '*" *    «    *x >, j‘ t+ć.l Vf •' nU 'S«»rr •*    •% . • v *    »

• *    .. '    ’    *    •    ",    ; . . • ‘ v    '    *»    .

V    . ?;r. i

•    •    • ^    . i

*    .    ,    *    * .    »    •.•*.,    ,i

j •    •* •    •    *    * i i i

•*v’**. •    •

# <

,'.—V yi-\ -    ..    » *Avy .*-2-w •    ... . .    ,

•••*.' •■-.■ V •'    .'•    • •'•■ . -    ,    • • Vi , :

•    ....,a -j" v *Wv •• •>*» •: w :

§ 3. SYSTEM ORGANÓW PAŃSTWOWYCH

- * l'    ,

•    ..... ‘    • .    i * V • . * ’ r f», . f ' )’»<«    .

,    / • < • I ,    „    1* ; <    ’    •    '• i/lON.',    • * .

• \. . .; ,:r. *. r ^J • * - * • , *    . •    •

¹ ■ ' ' , . .    •⁴ • ; •* •»!» \ ^M * •    '

Państwo realizuje swoje funkcje oraz rozliczne zadania szczegółowe w różnych dziedzinach życia społecznego przy pomocy przeznaczonego do tego aparatu. Ma on postać systemu organów, które na poszczególnych odcinkach występują jako reprezentanci państwa i w granicach przyznanych im przez

i

prawo kompetencji wykonują zadania państwa. Pojęcie organu państwowego wywołuje spory w nauce prawa konstytucyjnego i z samej natury jest trudne do zdefiniowania. Możliwe są tu różne punkty widzenia (podmiotowy, przedmiotowy i in.).

Według szerzej akceptowanego poglądu organem państwowym jest odpowiednio zorganizowana instytucja, utworzona na podstawie przepisów prawa i powołana do wykonywania określonych zadań w imieniu państwa, będąca częścią aparatu państwowego. Z podmiotowego punktu widzenia organ państwowy może być jednoosobowy lub kolegialny.

System organów państwowych powinien być spójny i harmonijnie zbudowany. Powinien być oparty na jednolitej myśli przewodniej, której jego konstrukcja jest podporządkowana. W okresach przebudowy ustroju państwa dochodzi nieraz do zakłócenia tej harmonii, która dopiero z biegiem czasu jest stopniowo przywracana.

Według konstytucji z 1997 r.: „Ustrój Rzeczypospolitej Polskiej opiera się na podziale i równowadze władzy ustawodawczej, władzy wykonawczej i władzy sądowniczej” (art. 10 ust. 1). Władzę ustawodawczą sprawują Sejm i Senat, władzę wykonawczą Prezydent i Rada Ministrów, a władzę sądowniczą sądy i trybunały.

Następstwem podziału władz jest również podział organów państwowych na: 1) organy ustawodawcze, 2) organy wykonawcze, 3) organy sądownicze (sądowe).

Do organów ustawodawczych należą organy państwowe tworzące prawo o randze ustawy. Należą do nich Sejm i Senat.

Organami wykonawczymi są obok Prezydenta i Rady Ministrów przede wszystkim organy administracyjne, zarządzające, które kierują przypisanymi im dziedzinami działalności państwowej (Prezes Rady Ministrów, ministrowie, wojewodowie i in.), a także inne, wykonujące powierzone im zadania, na przykład organy kontroli państwowej (NIK, PIH). Podstawę ich działania stanowią akty prawne wydane przez organy ustawodawcze.

Należy zwrócić uwagę, że organy wykonawcze mogą posiadać pewne kompetencje w dziedzinie tworzenia prawa. Na przykład Prezydent odgrywa znaczącą rolę w procesie stanowienia ustaw, gdyż dysponuje prawem weta. Niektóre organy wykonawcze (np. ministrowie stojący na czele resortów), mogą również wydawać przepisy, a więc tworzyć prawo, chociaż tylko na podstawie upoważnień ustawowych i w granicach tych UDOważnien