zagadnienia egzaminacyjne z teorii literatury (199)

h *0 ' Encyklopedyzm - średniowieczny i oświeceniowy

W pierwszych śmieciach epoki średniowiecza refleksje dotyczące poezji kry ty się często w wielkich encyklopedycznych dziełach, w wicloprobiemowycli kompendiach.

Na począficu najeży wymienić postać Boecjusza. Co prawda jego estetyka miała za przedmiot muzykę, zawierała także wiele pojęć o wymiarze ogólniejszym, filozoficznym. Bcccjusz wypowiadał się. za temat szatki, sztuk wyzwolonych, także poezji. Pisarz ten. uczony i filozof, przekładał na łacinę prace Arystotelesa („Kategorie"); przetłumaczył też „isagogę” Porfiriusza popularyzując kwestie uni.wersahow, Zajmował sic ponadto zagadnieniami topiki; jako komentator rozprawy Cycerona i autor własnych pism z tego zakresu

0    działał na naukę swej epoki, a ponadto na filozofię, później zaś nr* powstającą w XVI i XVU w. pod auspicjami filozofii i logiki wiedzę o poezji.

Fiavius Magnus Aurelius Cassidorus był autorem obeszernycb pism w języku łacińskim, o zrózsicowaaej tematyce. Pisał o hostorii świeckiej i kościelnej, zajmował sic egzegeza. Pisma Świętego, cpistolografią. ortografią. W dzidę Jttstinitiones zawarJ wskazówki oor.nosnjc studiów teologicznych oraz sztuk wyzwolonych. Dla wiedzy o literaturze ważna jest przede wszystkim retoryka Kasjodora, to. co napisał w Dc arńbus et disciplinis liberalium artiim.

Wzorem starożytnych Kasjodor dyktuje opozycyjnie wiedzę i sztukę: sztuka zajmuje się wywarzaniem

1    koncentruje się wokół tego, co „może się mieć inaczej”, wiedza natomiast jest domeną pewności, obraca się wokół rzeczy.

Na czeła sztuk wyzwolonych umieszcza Karsjodor gramatykę. Jej przepisy- zapewniają mówienie w sposób piękny. Jako autor retoryki Kasjpcior dał dzieło będące transpozycją antycznej tradycji teoretyczne; w wieki średnie. W pracy swojej ujawnił szerokie oczytanie- w pismach teoretyków wymowy-. Cycerona, Kwinty:iana, Mariusa Vjciorinusa, Fortunananusa. Problemy retoryki dawały okazję dc rozważań ważnych dla wszelkiej twórczości literackiej, chodzi tu o teorię postaci, teorię narracji, o koncepcję decorum, o teorię elocutio i kwestię ozdobności językowej.

Wicie poglądów Kosjodora przejął i wykorzystał inny średniowieczny encyklopedysta - Izydor z Sewilli, duchowny, chrześcijański pisa-/, łaciński, badacz odznaczający sic wieiką erudycją, zainteresowaniami historycznymi i językoznawczymi, wybitny kompilator. Znamieniem postawy badawczej Izydora była interdyscyplinarność - poruszał się on pośród różnych dziedzin wiedzy, posługując się najchętniej cytatami z dzieł cudzych, manifestując swój wkład naukowy głównie doborem i zestawieniem dartych źródłowych. Więcej smodzielności okazywał w pasjonujących gc dociekaniach etymologicznych, w refleksjach nad sensem terminów i zróżnicowaniem pojęć

Izydor pozostawił wiele dzieł: są wśród nich prace egzegetyezne. teologiczne, historyczce, prawnicze, jest też autorem wielkiego encyklopedycznego dzieła, które zdobyło sobie juz w dobie średniowiecza znaczny rozgłos, a w stuleciach następnych cieszyło się. uznaniem i popularnością, stanowiąc punkt odniesienia dla wielu uczonych i badaczy europejskich. Dzieło to: Ecymofogiarum sive Originum iibri XX było ogromnym kompendium, jednoczącym w sobie wiadomości z wielu dziedzin wiedzy i odnoszącym się do wieje sfer rzeczywistości kulturowej. W encyklopedii Izydora reprezentowana jesc medycyna, prawo, historia, filozofia i teologia, wiedza przyrodnicza, literatura i teaa- uraz siedem sztuk wyzwolonych (dialektyka, retoryka, gramatyka, arytmetyka, geometria, astronomia i muzyka).

Izydor dostrzega pomiędzy wierzą i sztuką rc same różnice co Kasjodor: wiedza zorientowana jest ua poznanie, sztuka umożliwia tworzenie. Wiedzy patronuje prawda, sztuce prawdopodobieństwo.

Izydor podkreśla także znaczenie normy (grec. „gnomonem”)- W odchyleniu od niej nic trafnego r*ic inczc powstać. Najwyższa pozycję w hierarchi sztuk otrzymuje gramatyka.

Izydor wyjaśniał znaczenie terminów (poema. poesit, vates), roztrząsał kwestię istoty prozy i wiersza, tłumaczy; fenomen fikcji poetyckiej i poetyckich zmyślonych opowieści (fabuiae).

W późniejszym nieco okresie drogą Iżydora postępował rakze Hrabar.us Maums autor dzieła De Universo. Byli wśród ówczesnych uczonych i tacy, którzy wiciorakośź swych badawczych zainteresowań poświadczyli nie wic jedną encyklopedią wiedzy ile całokształtem swojej interdyscyplinarnej działalności i Całokształtem naukowych dokonań Jednym z nich był Będą Wielebny, autor prac egzegetycznych hemifiii, Jistów. utworów poetyckich, pism historycznych i haeiograficznych, omz licznych podręcznikowych opracowań. DUr wiedzy-o literaturze dłużył się Będą Uwt~,..l arie. nubica oraz De' scfiemaUbtis e; iropis i Dl orthographia. Nawiązywał również Bęoą do spraw gsnologii poetyckiej, powtarzając za Diomedcserri fotmuły troistego podziału poematu.

Wysiłki średniowiecznych encyklopedystów- sprawiły. Ze pewne ziarna teorii wymowy i teorii poezji, trwały w kulturze* nauce, świadomości średniowiecznej; w nich zaś 2yły jednostkowe pojęcia i niektóre bardziej złożone koncepcje siarczynie, te głównie, które byty pionerr. retoryki rzymskiej -. pćźnoantycznej poetki powstałej w łonie wiedzy gramatycznej.

Sarnowska- Temeriusz B-, Studio encyklopedyczne [w:] przeszłość poetyki. Warszawa 1995 rok.