25261 skanuj0024 (93)

52 frustracja

społeczną można zredukować przez odpowiedni trening. (A.S.)

frustracja, zob. agresja.

funkcje, ogól następstw wywolywa-nycli. w systemie społecznym przez jakiś jego element. Tennin ten używany bywa niekiedy zamiennie z takimi pojęciami, jak: zadania, skuiki, cele, rola. W tym ostatnim przypadku nic chodzi o „rolę społeczną" -pojęcie to ma całkiem inne znaczenie. Robot K. Meiton [ 19X2 J podkreśla jednak, że cele i zamiary stawiane sobie przez podmiot w działaniach nie mogą być uznawane za funkcje; są nimi tylko skutki działań, a więc pewne konsekwencje realne.

funkcje pełnione przez każdy system społeczny podzielić można na wewnętrzne i zewnętrzne, a także instrumentalne i celowe. Na tej podstawie Talcott Parsons wyróżnia cztery rodzaje funkcji pełnionych przez każdy system: adaptacyjną, osiągania celu, kultywowania wzorów i usuwania napięć oraz integracyjną. Wspomniany już K.K. Mellon wyróżnia funkcje pozytywne (cufunkcje) oraz funkcje negatywne (czyli dysfunkcje). Oprócz tego w badaniach zmierzać należy do wykrycia nic tylko funkcji jawnych, lecz przede wszystkim funkcji ukrytych. (A.S.)

Literatura:

Menon R.K., 1982, Teoria socjologiczna i stnik-

tura społeczna, PWN, Warszawa.

funkcjonalizm, kierunek zapoczątkowany w antropologii społecznej przez Bronisława Malinowskiego i Alfreda Rad-cliffe’a-Browna. Od momentu powstania cechowało go silne nastawienie socjologiczne, a w okresie późniejszym stał się jednym z dominujących nurtów w obrębie teorii socjologicznej. Jak sugeruje nazwa kierunku zasadnicze znaczenie przywiązuje się tu dc badania funkcji pełnionych przez jakiś element kulturowy w obrębie szerszej całości.

Całość ta, czyli system społeczny, rozpatrywana jest z punktu widzenia procesów zapewniających jej zdolność trwania i rozwoju. Próbuje się ustalić tzw. imperatywy funkcjonalne, a więc wymogi, jakie realizować musi każdy system społeczny, aby mógł w ogóle istnieć. Lista owych imperatywów różni się u poszczególnych autorów, tym niemniej zazwyczaj wskazuje się na konieczność reprodukcji, zróżnicowania ról społecznych, występowania komunikacji oraz pewnej wspólnoty wartości, celów, nonn i orientacji poznawczych, socjalizacji oraz kontroli społecznej [P. Sztompka 1971, s. 91]. Klasyfikację funkcji Talcotta Parsonsa tak-, że można traktować jako zestaw wymogów ' funkcjonalnych, który każdy system społeczny musi w jakiś sposób rozwiązać.

Funkcjonalizm jest podejściem holistycznym. Uwagę skupia na procesach zapewniających systemowi społecznemu równowagę (ec/uilibrium). Bada się, jak system społeczny podporządkowuje sobie poszczególne elementy, aby wspólprzyczynialy się one do powodzenia całości. Z tego względu funkcjonalizm zalicza się do ujęć integracyjnych, badających podstawy porządku społecznego. Podejścia kładące nacisk na badanie wewnętrznych antagonizmów i konfliktów zaliczane są (przez Ralfa Dahren-dorfa, twórcę tej klasyfikacji) do ujęć kocr-cyjnych. Czołowymi przedstawicielami tej orientacji w socjologii są- oprócz twórców , kierunku -Talcott Parsons i Robert K. Mer-ton. (A.S.)

Zob. funkcje, holizm, porządek społeczny, statyka społeczna.

Literatura:

Sztompka P., 1971, Metoda funkcjonalna w socjologii i antropologii społecznej. Studium analityczne, Ossolineum, Wrocław.

Funkcjonalna teoria stratyfikacji, zob. stratyfikacja.

♦

Gadżet (ang. gadgct - przyrząd, urządzenie), przedmiot techniczny służący ułatwieniu . lub uprzyjemnieniu wykonywania różnych czynności codziennych. Urządzenie tego typu nic jest konieczne do życia, ale jego posiaJanic traktowane jest jako wyznacznik statusu jednostki. Pogoń za różnego typu dobrami materialnymi staje się niekiedy głów nym celem życiowym jednostek, zastępując dążenia wyższe. Niejednokrotnie uznaje się to za istotną cechę współczesnej cywilizacji Zachodu. (A.S.)

Gang, zob. jakby-grupa.

Celto, zob. podklasa.

Globalna wioska, metafora wprowadzona przez Kanadyjczyka Marshalla MeLu-hana, obrazująca wizję współczesnego świata obejmowanego w całości siecią środków komunikowania (a także transportu), umożliwiającą natychmiastowe przekazywanie informacji w skali masowej. Powoduje to sprowadzenie całego globu właśnie do skali „globalnej wioski" (szybkość, jcdnoczcs-ność i masowość przekazu). W 1995 r. „król telefonów komórkowych" Craig O. McCaw oraz „imperator programów komputerowych" William I-i. Gates ogłosili zamiar utworzenia gigantycznej korporacji łączności Telcdisc Corporation, która' będzie przekazywała bez użycia kabla dane audiowizualne oraz umożliwi przeprowadzanie widcokonfercncji z dowolnych miejsc globu. Łączność będzie zabezpieczona przez 840 satelitów krążących na orbitach przebiegających nać obydwoma biegunami na wysokości 800 km. System ma objąć 95 procent powierzchni globu i umożliwić przekazywanie informacji i dostęp do niego nawet w najbardziej zacofanych rejonach. Rozpowszechnianie idei w tak rozleglej skali może, z jednej strony, powodować upodobnianie się* i uniformizację, lecz tylko w pewnym zakresie (powierzchownie), stylów życia i sposobów myślenia całych zbiorowości, z drugiej strony, te idee i informacje odbierane są przez różnorodne grupy i społeczno

ści, które czasem wykazują bardzo silne tendencje do zachowania swych odmienności i podtrzymania swej kulturowej tożsamości. (M.P.)

Zob. kultura, kultura masowa.

Literatura:

MeLuhan M., 1965, Understanding Media: The

Eucnsions o/Man, MeGraw Mili, New York.

Gradient gratyfikacji, zob. gratyfikacja.

Gratyfikacja (lac. gratificatio - uczynność, usłużność, wynagrodzenie), stan satysfakcji lub zadowolenia pojawiający się u jednostki po osiągnięciu pożądanego celu. Nie każde działanie zakończone osiągnięciem celu charakteryzuje się jednak wysokim stopniem zadowolenia podmiotu. Gradient (tj. stopień) gratyfikacji zależny jest od wiciu czynnikósv tworzących dane działanie oraz od kontekstu, w którym ono zachodzi. Liczne zależności w tej kwestii sformułowano m.in. w obrębie teorii pola Kurta Lewina oraz teorii zachowań (nagród i kar).

Gratyfikacja ujmowana jest także jako wynagrodzenie dostarczane przez partnera interakcji. Chodzi przy tym nic tylko o zapłatę w formie pieniężnej lub dóbr materialnych czy usług, lecz także o wyrazy społecznego prestiżu. Gratyfikacja stanowi element każdej wymiany społecznej i tkwiącej u jej podstaw normy wzajemności (zob. [A.W. Gouldncr 1992]).

Według słownika M. Areta [ 1934, s. 105] gratyfikacja to oddzielne wynagrodzenie pieniężne udzielane pracownikom przez pracodawcę; podarek. (A.S.)

Literatura:

Aret M., 1934, Słownik, ■wyrazów obcych, Wyd.

M. Areta, Warszawa.