28124 przewodnik0015

ontologiczny, to jednak zakłada ona, iż istnienie jest doskonałością, ukazując dobroć świata jako ślad dobra absolutnego.

Dowód z kierowania rzeczami

Piąta droga (z kierowania rzeczami) odwołuje się do zjawiska celowości i bywa też nazywana drogą z przyczynowości celowej. Jej źródłem jest Biblia ukazująca Boga jako rządcę świata, Tomasz zaś znajduje ją w pismach Jana z Damaszku¹. W Sumie teologicznej Akwinata wychodzi od obserwacji przedmiotów nieorganicznych, które działają celowo i niemal zawsze osiągają swoje cele. Fakt ten nie może być dziełem przypadku, lecz stanowić musi efekt świadomego zamiaru. Ponieważ jednak byty te nie mają poznania, swoje ukierunkowanie na cel zawdzięczają rozumnemu bytowi, który nimi kieruje. W Sumie przeciw poganom Tomasz odwołuje się do harmonii całego świata. W świecie obserwujemy porządek, nie jest tymczasem możliwe, by rzeczy o sprzecznych naturach utworzyły go same z siebie; musi zatem istnieć byt, który je harmonizuje.

Argument ten wskazuje na istnienie najważniejszej przyczyny, jaką jest przyczyna celowa, bez której nie działałyby żadne inne przyczyny. Celem piątej drogi jest zatem nie tylko wyjaśnienie porządku świata, lecz także ukazanie najwyższej racji, dla której on w ogóle istnieje². Może dlatego Kant, pomimo krytyki dowodu z celowości, uznawał go za najstarszy, najjaśniejszy i najbardziej dostosowany do ludzkiego umysłu.

Poddając krytyce argument z celowości, Ockham powątpiewał, czy bytom pozbawionym poznania można przypisywać działania celowe³, Kierkegaard zaś uważał, że warunkiem dostrzeżenia porządku w świecie jest założenie istnienia opatrzności kierującej rzeczami⁴. Hume dowodził z kolei, że celowości w świecie przeczy istnienie zła oraz fakt, że byty pozbawione inteligencji często swoich zamiarów nie realizują. Biorąc pod uwagę te ułomności, jako ewentualną rację świata wystarczyłoby postulować istnienie Boga o ograniczonej wiedzy i mocy lub wielu bogów nie zawsze harmonijnie ze sobą współpracujących. Możliwe są także hipotezy alternatywnie tłumaczące porządek w świecie, jak panteizm, mechanicyzm bądź przypadek. Pomimo wskazanych trudności piąta droga niewątpliwie zwraca jednak uwagę na racjonalną strukturę świata, która wymaga wyjaśnienia.

Komentatorzy pięciu dróg dyskutują, czy są one jednym, czy pięcioma różnymi dowodami. Nie rozstrzygając tej kwestii, należy zauważyć, hyjuncnty ,i hłtmnh >n lloy.i

•    r punkty wyjścia posze /.ogólnych dróg są odmicmic, każda bowiem od wolu je siy do innego zjawiska w świeeie. leli struktura jest jednak zbliźo na, podstaw;} każdej jest bowiem fakt dany zmysłowo, którego jedynym wat linkiem możliwości okazuje się Bóg. Wszystkie drogi opieraj.) się i ak /c na metafizycznie interpretowanej zasadzie racji dostatecznej, zakładaj.) bowiem, że z niczego nic nie może powstać⁹⁶. Wspóln;) przeslank.| n /< • b pierwszych dróg jest wykluczenie możliwości istnienia nieskoń. /om gu i iągu bytów zależnych; u podstaw wszystkich dróg I. >y pi .-i kminul'

o tożsamości istnienia i istoty w Bogu, który jest jedynym b\ i. m ......

istnym. Z tego powodu wszystkie drogi mics/.c/ą si<₍ w h< mu i.

fiunens: jeżeli istnieje byt przygodny, to istnieje byt koni< t n\ ..... h

nieje byt przygodny, zatem istnieje byt koni< i /ny

| lun ud limit |i

Sprawą sporną jest także cha raki ei pięi itt do »g > \ ud. |. ud tować jako dowody istnienia Boga, czy i.h/ej jaku Im uli ■ puli • -o

tomista Mascall sądził, że ich podstawą jest wspólogląd ......... )ii M ₍

w świecie stworzonym. Bóg ani nie jest tlany In / piciu dni" i Imb I......\ i

nie dysponuje intuicją Boga), ani wywnioskowany (nli • • |• •..■ id uu_t wniosku teistycznego z przesłanek na temat świata). Ir. dmmpin •' pomocązapośredniczego oglądu (jako podstawa i waitim I ino/llwicn I świata stworzonego). W sensie ścisłym nie mamy tu zatem do t zynlt ula ani z wnioskowaniem, ani z intuicją, lecz z ujęciem relacji stwóu zej, wią żącej świat z Bogiem. Przy takiej wykładni pięciu dróg upadają najczęst sze zarzuty formułowane przeciwko nim, a mianowicie, że istnienie Boga zostało założone w przesłankach oraz że dochodzi tu do nieuprawnio nego przeskoku z przesłanek o bytach przygodnych do wniosku o byi ie koniecznym.

I i ihlll/jitiVil>I iluwóil i Uh li

Ciot t f r i e d Leibniz. Drogi Tomasza znajdowały kont ynuatorów także poza tomizmem. Pewną wersję dowodu z ruchu przedstawił I cib niz, nie przywołując jednak imienia Akwinaty^9/. Podstawą argumentu były trzy definicje (Bóg to bezcielesna substancja o nieskończonej mocy; substancją jest wszystko, cokolwiek porusza się lub jest poruszane; nie skończona moc to zdolność poruszania tego, co nieskończone), cztc ty aksjomaty (jeżeli coś jest w ruchu, to istnieje źródło ruchu; każde ciało poruszające się jest poruszane; całość poruszana jest poprzez pot uszenic

')(. K, Cillsoii, Toni izm, s. 99.

•    )'/ Leibniz wld/.lid wicie możliwych sposobów udowodnienia isuilcMl.i linga,

wszystkie tez uwu/,nl /a dolne pod wai nuklein, że /osuui.| udoskonalone, /oh.

(i,W, I.clbiil'/,, Nowe m/frw ■miii t/otynii/ir romtmn /lu/.-klcifO, pr/el, I I l.pulisLi,

Kęty Wydiiwnli l vvi Ani yl< Ź00l,i. Ul,’

l'l" umilili. I'

1

   E. Gilson, Tomizm, s. 97.

2

   Tamże, s. 98.

3

   L. Eldcrs, Filozofia Boga, s. 133, przyp. 239.

4

   Tamże, s. 133.