DSCF5027

Był to jednak nieliczny wyjątek wśród zakładów karnych tęga okresu, Jtmcie początek XIX wieku zastał Europę — jak pin** L Kadiinowicz — w zupełnym barbarzyństwie pod względem stanu więziennictwa *, Rozwijany system celkowy, na którego powstanie poważny wpływ wywarła doktryna kwakrów, zakładał pozostawienie więźnia sam na sam z sobą i biblią, co miało umożliwić mu odrodzenie moralne. Tendencja represyjna była pierwszoplanowa, a cały system celkowy opierał się na ekspiacji i odstraszaniu, Obca była myśl o tych działaniach, które wykorzystywałyby kontakty ze światem zewnętrznym dla procesu readaptacji społecznej. Nieliczne kontakty osób z zewnątrz ze skazanymi, organizowane z pobudek charytatywnych, nastawione były na ulżenie „ciężkiej doli więziennej i dostarczenie pożywienia, oświetlenia, me zaś zrozumienie znaczenia tych kontaktów dla przyszłej adaptacji na wolności”^{1 2 3}. Poszukując przesłanek, które wywarły wpływ na zrozumienie potrzeby rozwijania kontaktów skazanych ze światem zewnętrznym, możemy dostrzec je w rodzącym się systemie progresywnym.

Wraz z wprowadzeniem systemu progresywnego na czoło zadań więziennictwa wysunął się czynnik poprawy skazanego. System faz odbywania kary polegający na stopniowym łagodzeniu jej aż do przeniesienia skazanego do zakładu przejściowego (półotwartego), a następnie warunkowego przedterminowego zwolnienia ukazał celowość rozwijania kontaktów skazanych ze światem zewnętrznym. Zakłady półotwarte dokonały wyłomu w dotychczasowej koncepcji wyrażającej się w formule „jak najmniej kontaktów, jak najwięcej samotności”.

Zadaniem zakładów przejściowych (półotwartych) było przywrócenie właściwych, normalnych kontaktów ze społeczeństwem, będących ważnym czynnikiem społecznej adaptacji. Sprzyjał temu sam charakter zakładów przejściowych — najpierw jako ostatniej fazy systemu progresywnego, a następnie jako samoistnych zakładów występujących współcześnie w następujących odmianach:

1) półotwarte zakłady lub oddziały zakładów, które stanowią etap awansu z zakładów zamkniętych w ramach systemu progresywnego. Charakteryzują się one półwolnością dla grup skazanych czyniących widoczne postępy w procesie resocjalizacji. Dzielą się na trzy rodzaje:

a) oddziały zaufania wewnątrz zakładu zamkniętego. Dają one możliwość umieszczonej grupie skazanych korzystania ze znacz-

ych swobód, a głównie wyjścia do pracy na zewnątrz, większej Ijwobody poruHzania się wewnątrz zakładu;

b)    zakłady „satelity” — w nomenklaturze polskiej „oddziały wewnętrzne oparte organizacyjnie na zakładach zamkniętych i ściśle z nimi związane", w których umieszcza się skazanych po pewnym czasie pobytu w zakładzie macierzystym na warunkach półotwartych;

c)    półotwarte samodzielne zakłady karne (ośrodki pracy, kolonie rolne, kolonie osiedla), w których określone kategorie skazanych odbywają całkowitą karę pozbawienia wolności;

2)    zakłady półotwarte adaptujące skazanych na długoterminowe kary do przyszłego życia na wolności w ostatnim okresie ich pobytu;

3)    młodzieżowe specyficzne zakłady półotwarte⁴.

System progresywny szczególne znaczenie nadał nagrodom przyznawanym za postępy w procesie resocjalizacji. Wśród nagród ważne miejsce zajęły te, które dotyczyły rozszerzenia kontaktów ze światem zewnętrznym. Włoski regulamin z 1931 r. wprowadził osiem rodzajów nagród, wśród nich m.in. nagrody rozszerzające sferę kontaktów skazanych ze światem zewnętrznym, np. pozwolenie na częstsze i obszerniejsze listy do rodzin, pozwolenie na przyjmowanie wizyt krewnych w osobnym pokoju, lecz nie więcej niż raz na miesiąc⁵.

Podobnie czynił to regulamin polski z 1931 r. Przewidywał on nagrody w postaci pozwolenia na częstsze odwiedziny i korespondencję, zezwolenie na odwiedzanie w pomieszczeniu bez krat (ale w obecności funkcjonariusza)⁶. W okresie międzywojennym większość krajów w katalogach nagród przyznawanych skazanym przewidywała nagrody w postaci częstszych, dłuższych lub odmiennych co do formy widzeń z najbliższą rodziną. Stan taki pozostał w wielu krajach do dnia dzisiejszego. W Polsce tymczasowy regulamin wykonywania kary pozbawienia wolności z dnia 25 stycznia 1974 r. przewidywał między innymi takie nagrody, jak:

—    zezwolenie na częstsze lub dłuższe widzenia,

—    zezwolenie na widzenia przy oddzielnym stoliku,

—    zezwolenie na odbywanie widzeń we własnej odzieży⁷.

Po II wojnie światowej we wszystkich państwach nastąpił roz-

— 543 —

1

Tamże, s. 33.

2

•P. Wierzbicki: Opieka postpenitencjarna w Polsce, Warszawa

3

1969, s. 17.

4

   Taką propozycję podziału podaje G. Blau: Złagodzone wykonawstwo, Bonn 1959, s. 425—474 (tłumaczenie w zbiorach IBPS).

5

   Podaję wg L. R a d z i n o w i c z a: op. dt., s. 253.

6

⁸ Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 20 kwietnia 1931 r. w sprawie regulaminu więziennego (Dz.U. z 1931 r. Nr 71, poz. 577).

7

Zarządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 25 stycznia 1974 r. w sprawie tymczasowego regulaminu wykonywania kary pozbawienia wolności (Dz. Urz. Min. Sprawiedl. Nr 2, poz. 0 z późn. zm.).