76099

naturalne i prawo wieczne, nie mógł być zatem bezkarnie naruszany¹. Nie był to jednak system teokratyczny. Przy ogromnych wpływach Kościoła na życie średniowiecznych chrześcijańskich społeczeństw europejskich, prawo pozostawało odsakralizowane, na co wskazuje m.in. wyraźny rozdział władzy świeckiej i duchowej, mimo wysuwania różnych teorii limitujących zakres władzy papieża czy cesarza².

Zadaniem prawa było stworzenie systemu związków między ludźmi, tworzących strukturę instytucji państwa, jak również tworzenie związków z siłami nadprzyrodzonymi. Prawo rozumiano bowiem jako wszelkie uporządkowane relacje w świecie, czyli powszechny ład, podstawa porządku świata. Utożsamiano zatem porządek prawny i ład w świecie, jako dobra, którym należy się bezwzględna ochrona³. „Sądowy sposób myślenia" ludzi średniowiecza wpływał także na ich myślenie o życiu nadprzyrodzonym. Niemalże nieustannie towarzyszyła im świadomość sądu ostatecznego, obraz Boga - surowego sędziego, zaś życie pojmowali jako przygotowanie do procesu sądowego. Los człowieka średniowiecznego można by wyrazić w trzech słowach: żyć, umrzeć i zostać osądzonym⁴.

Poza rozdziałem prawa świeckiego od prawa religijnego, dokonano wówczas także rozdziału prawa od moralności. Prawo stanowiło zewnętrzną siłę, której należy się podporządkowanie w sferze życia zewnętrznego, zarówno dla dobra indywidualnego jak i wspólnotowego, społecznego. Moralność zaś wiązano z życiem wewnętrznym człowieka, odnosząc ją do sumienia i świadomego, wolnego postępowania człowieka. Funkcjonowała jednak świadomość koniecznego współdziałania prawa i moralności, jako że samo prawo nie było w stanie jej zastąpić, nie może bowiem wyegzekwować od ludzi pewnych wartości, takich jak: wierność, obowiązkowość, szacunek dla innych, wdzięczność itp. Ludzie średniowiecza, podejmujący problematykę moralną, czynili to także w

2

1

   S. Wielgus, Znaczenie prawa dla życia społecznego, moralnego i dla rozwoju nauki w średniowieczu, w: A. Dębiński (red.), „Prawo, Kultura, Uniwersytet. 80 lat ośrodka prawniczego KUL", Lublin 1999, s. 11.

2

   Zob. szerzej: T. Manteuffel, Średniowiecze powszechne, Warszawa 1958, s. 173-184; S. Wielgus, Znaczenie prawa dla życia..., s. 12.

3

^ł S. Wielgus, Znaczenie prawa dla życia..., s. 13.

4

Tamże, s. 24.