48676 IMGt88 (3)

macjc stosowano także w kulturze Maros. Na niewielkich cmentarzyskach zmarły^ składano w pozycji skurczonej na boku, mężczyzn nalewym, kobiety na prawym, twa^ zawsze ku wschodowi

Charakten-styczną cechą inwentarzy' całego omawianego horyzontu kulturowego jest podobieństwo ceramiki, wśród której dominują uchate kubki i dzbany, misy z uszkami. W porównaniu z kulturą Vućedol-Zók uderza niemal całkowity zanik _0r. I namentyki. Inwentarz metalowy, jeszcze dość ubogi, zawiera głównie takie przedmio. ty jak topory, sztylety, siekiery, bransolety, zausznice. Obok nich występują dość liczne wyroby krzemienne i kamienne, a także kościane.

rozwój kuksy unietydoei

Ogromne znaczenie dla szerzenia się cywilizacji wczesnobrązowej ku północy miał rozwój kultury unietyckiej (Unedce koło Pragi), w dorzeczu Morawy, górnej i środko-wej Łaby oraz górnej i środkowej Odry. Powstała ona w miejscowym, głównie późno-sznurowym środowisku na bazie oddziaływań z Niziny Węgierskiej (kultura Nagyrey) i przy’ udziale elementów kultury pucharów dzwonowatych. Jej wysoko rozwinięta, zwłaszcza w fazie klasycznej, metalurgia bazująca na złożach miedzi i cyny z terenu Rudaw oraz z Turyngii, wyznacza moment rzeczywistego przełomu technologicznego w tym regionie. Wysoki poziom rozwoju metalurgii brązowej oraz ekonomiczne i pre-stiżowe znaczenie brązu poświadczają liczne skarby (ukryte w ziemi depozyty) brązo-we. Podstawą gospodarki w kulturze unietyckiej była stacjonarna hodowla i rolnic-rwo, o czym świadczą np. duże osiedla, ulokowane niekiedy w miejscach trudno dostępnych, łatwych do obrony. W środowisku tym dominował zwyczaj grzebania zmarłych niespalonych, układanych w grobie w pozycji skurczonej, z głowami zwróconymi na południe. Dła kultury unietyckiej charakterystyczne są także pochówki podkurha-nowe, niekiedy bogato wyposażone w ceramikę i wyroby brązowe. W grobowcach tych grzebano członków' arystokracji rodowej lub plemiennej, co świadczy o istnieniu w tym środowisku silnego zróżnicowania społecznego [Leubingen].

ufcjra seajoestó

Daleko idące skutki miały też oddziaływania ośrodków unietyckich ku zachodowi Pod wpływem tych impulsów, na bazie miejscowego podłoża, wykształciła się kultura straubiriska. Zajmowała ona tereny Bawarii i Wirtembergii, ale wpływami obejmowała także obszary' położone jeszcze bardziej na zachód i południe, po środkową Nadrenię, Alzację, Jezioro Bodeńskie i północną Italię. Na bazie północnoalpejskich złóż rudy miedzi rozwinął się tu jeden z ważniejszych w tym okresie ośrodków metalurgicznych, powiązany stylistycznie z ośrodkami unietyckimi. Jest charakterystyczne, że również w tym środowisku dominowała, znana ze starszych („sznurowych”) tradycji w Europie Środkowej, fama pochówku szkieletowego, ze zwyczajem składania mężczyzn na boku lewym, a kobiet na prawym. Rozwijająca się dalej ku północnemu zachodowi kultura adlerber-sfea była B większym stopniu zdominowana przez tradycje pucharowe (tj; kultury pucharów dzwonowatych) i silniej powiązana z zachodnią Europą.

W odróżnieniu od ogromnej mozaiki kulturowej, jaka wytworzyła się nad środkowym Dunajem, w miejscu krzyżowania się i mieszania różnych impulsów cywilizacyjnych , sytuacja kulturowa po północnej stronie dolnego Dunaju prezentuje się bardziej przejrzyście Ukształtowana na bazie impulsów południowych kultura GlinaIH*| Schneckenberg zajmowała rozległe tereny po obydwóch stronach południowych Karpat. Jej początki i wczesna faza rozwoju przypadły mniej więcej na 1. połowę III tysiąclecia BC Przykładem powiązań z południem może być cmentarzysko w Zimnicea nad Dtttlka, z pochówkami szkieletowymi, skurczonymi, z głową zwróconą na potu*

Są one wyposażone głównie w naczynia z ukośnie ściętą krawędzią, rzw. askosy, typowe dla środkowego brązu wschodnich Bałkanów. Jest to niewątpliwie dowód przesuwania się grup ludzku h na tereny lezące po północnej stronie dolnego Dunaju.

Ludność kultury Gbna Ul-Schnec kenberg wybierała pod zakładane osiedla miej’ *caowyb*tnych walorach obron nycl ia' tym również użytkowane wcześniej telle. Rząd-

Leubingen

Miejscowość w środkowych Niemczech, na północ od Erfurtu, w której znajduje się kurhan o średnicy 34 m I wysokości około 8 m, kryjący pochówek „książęcy" kultury unietyckiej (około 1900 BC). Pod kamiennym nasypem znajdowała się drewniana (dębowa), dwuspadowa komora grobowa. o konstrukcji krokwiowej, nakryta warstwą trzciny związane) zaprawą wapienną. Podłoga komory była wybrukowana, pokryta dranicami l wymoszczona matami z trzciny. Pośrodku komory leżał szkielet starego mężczyzny w pozycji wyprostowanej, z głową skierowaną na południe, na nim zaś poprzecznie, szkielet 10-letnlego dziecka (dziewczynki?) z głową

zwróconą na wschód. Przy prawym ramieniu mężczyzny znajdowały się złote przedmioty (2 szpile do spinania płaszcza, 2 pierścionki, skręt spiralny I bransoleta), przy nogach zaś brązowe (2 siekierki z brzegami, 3 dłutka. 4 sztylety) i kamienny topór z serpentynitu. W narożniku komory grobowej stało naczynie otoczone kręgiem kamiennym (jakby w palenisku). Pochówek z Leubingen, podobnie jak zespół z Helmsdorf, na północny zachód od Halle, czy kurhany z Łęk Małych (Wielkopolska) l inne, reprezentuje grupę grobów „książęcych", znanych zwłaszcza z północnych peryferii kultury unietyckiej.

kie są jednak ślady sztucznych założeń fortyfikacyjnych. Stabilizację sieci osadniczej warunkowała stacjonarna gospodarka z ważną jednak rolą hodowli (bydło, drobne przeżuwacze). Jej rolę podkreśla liczna gliniana plastyka zoomorficzna (przedstawienia bydła rogatego, baranów). Powszechność transportu kołowego potwierdzają znaleziska glinianych modeli wozów. Poważną rolę miejscowych ośrodków metalurgicznych, bazujących głównie na złożach siedmiogrodzkich (m.in. w rejonie Balan u źródeł Aluty) ilustrują specyficzne tylko dla tego środowiska formy wyrobów, np. topory z asymetrycznym obuchem typu Corbasca, wytwarzane już w początkach rozwoju omawianej kultury.

Rola Wtórnego centrum - Kotlina Karpacka i jej otoczenie w rozwiniętej epoce brązu

stabilizacja struktur osadniczych

kultury w środkowym dorzeczu Dunaju

Po okresie rozchodzenia się i adaptacji anatolijsko-bałkańskich impulsów cywilizacyjnych w początkach II tysiąclecia (XIX-XVIII stulecie) BC nastąpił twórczy proces kreowania i ekspansji rodzimych wzorców kulturowych, ukształtowanych głównie w centrach o szczególnie wysokim tempie rozwoju struktur społeczno-kulturowych. Podłożem tych zjawisk był najczęściej dostęp do zasobów surowcowych niezbędnych w produkcji metalurgicznej, bądź też ekwiwalentów o strategicznym znaczeniu w strukturze wymiany (np. sól, bursztyn). Podstawą ogólnego wzrostu cywilizacyjnego była stabilizacja struktur osadniczych. Nasilająca się aktywność społeczno-polityczna wiodących centrów wytwórczych i ugrupowań kulturowo-osadniczych, powoli kreowała układy wzajemnych zależności (kontaktów) społeczno-ekonomicznych bądź też konfrontacji przybierającej różne formy, łącznie z militarną. Strefą największej aktywności w zachodzących przemianach były, tak jak poprzednio, tereny Kotliny Karpackiej i obszary leżące w górnych dorzeczach Dunaju, Łaby i Renu.

W środkowym dorzeczu Dunaju tradycje najstarszego horyzontu cywilizacji wczes-nobrązowej kontynuowały od końca III tysiąclecia BC ugrupowania powstałe w wyniku kizyiowania się i nakładania wcześniejszych zjawisk i nowych impulsów. Jako dominująca forma obrządku pogrzebowego upowszechniło się ciałopalenie. Przykładem mogą być ugrupowania takie, jak kultura Kisapostag czy powiązana z nią panońska kultura ceramiki inkrustowanej, znana z licznych, choć niewielkich (być może / uwagi na mobilny tryb życia i gospodarkę pasterską) cmentarzysk z pochówkami l>t‘/popicli licowymi i popielnicowymi, bogato wyposażonymi w ceramikę. Dotyczy to

387