Obraz3 (3)

wynalazczość, a także kulturę i politykę. W tych warunkach < na przykład kwestia lokalizacji poszczególnych dziedzin produkcji lub usług, a także wiele elementów rozwoju regionalnego czy gospodarki przestrzennej, przestaje być sprawą wewnętrzną poszczególnych krajów, czy też podlegać wyłącznej decyzji ich rządów. W tych warunkach konieczna staje się zmiana tradycyjnych sposobów prowadzenia polityki gospodarczej przez poszczególne kraje, które w pewnym sensie stają tu wobec faktu „częściowej utrńty” swej suwerenności. Sprzeczności interesów i napięcia, które w związku jz tym występują, mogą przybierać niekiedy bardzo ostre formy, ponieważ różnego rodzaju współzalcż-nościom społeczno-gospodarczym w płaszczyźnie gospodarki światowej nie zawsze towarzyszą współzależności w płaszczyźnie formalno-politycznej.

Występować tu jednak mogą również sytuacje odwrotne. Tego rodzaju przykładem może być choćby Europejska Wspólnota Gospodarcza. Decyzje o jej utworzeniu, a następnie poszerzeniu, miały charakter polityczny, aczkolwiek u ich podstaw' znajdowały się istotne przesłanki gospodarcze.‘ Gospodarczym procesom unifikacyjnym towarzyszą liczne napięcia wynikające z wielu sprzecznych interesów państw wchodzących w skład tego ugrupowania. Interesujące jest też, jak drogą kolejnych kompromisów sprzeczności te są przezwyciężane. W rezultacie tworzy się ściśle ze sobą powiązany organizm gospodarczy, podejmujący często wspólne decyzje, nie ograniczające się zresztą wyłącznic do spraw gospodarczych. Szczególnego podkreślenia wymaga także własna dynamika i ekspansja, jaką wykazuje EWG w stosunku do obszarów pozaeuropejskich. Wyrazem tego jest stowarzyszenie się z nią wielu krajów Afryki, rejonu Wysp Karaibskich i Pacyfiku, coraz ściślejsze powiązania, łączące ją z azjatycką grupą ASEAN czy też z niektórymi krajami Ameryki Łacińskiej (kraje andyjskie). Mamy tu w rzeczywistości do czynienia nie tylko z rozwojem różnego rodzaju typów i procesów współzależności, ale w rezultacie także z tworzeniem się nowych podziałów świata o różnym zresztą charakterze. W podobnej płaszczyźnie rozpatrywać można formy współzależności, jakie utworzyły się po 1973 r. między krajami-producentami ropy naftowej — w tym przede wszystkim krajami zgrupowanymi w OPEC — a pozostałymi krajami świata⁵. Mamy tu do czynienia z interesującą sytuacją wpływu dość jednolitej (jak dotąd) polityki wyznaczania cen tego surowca na głęboką rekonstrukcję struktur gospodarczych w wielu krajach, a także na różnicowanie się możliwości rozwojowych poszczególnych krajów. Z drugiej strony występuje istotne uzależnienie warunków rozwojowych w samych krajach naftowych (też wewnętrznie zróżnicowanych) od warunków, które występują w tym zakresie w krajach importujących ropę. Jest to wymowny przykład funkcjonalnego układu współzależnego, znajdującego swój wyraz również w płaszczyźnie politycznej i oddziałującego na kształtowanie się organizacji przestrzeni zarówno w skali lokalnej, krajowej, jak i globalnej — światowej. Zachodzące zmiany związane

■>'j. ’rnM\Ai> rt

5 P. Szeliga, 1981. Nienaftowe kraje rozwijające sic a ropa naftowa, Przegl. OłojW. ’ł 2, s. 323-338.    • t.^r. .* T

cen ropy naftowej nie podważają w zasadzie tych ogólnych stwierdzeń, aczkolwiek tworzenie się nowych sytuacji wpływać musi na wzajemny układ 'sił:

Inny przykład rozwoju o charakterze współzależnym stanowią kraje zgrupowane w RWPG. Kraje te podejmują różnorodne próby koordynacji poczynań gospodarczych i politycznych w zakresie wspólnie określonych celów. W płaszczyźnie gospodarczej chodzi o uzgodnienie podziału pracy dotyczącego poszczególnych działalności produkcyjnych, specjalizacji, tworzenie własnego systemu pieniężnego itp. Równocześnie istnieje tu dążenie do tworzenia wspólnoty ideologicznej i politycznej, co wskazuje, że ugrupowanie to z założenia wykracza poza wąsko rozumiane cele gospodarcze. Ustalanie kieninków rozwoju gospodarczego wpływa na charakter ewolucji organizacji przestrzeni w poszczególnych krajach, a także wspólnoty jako całości. Trzeba również brać pod uwagę występowanie różnych elementów współzależności w płaszczyźnie gospodarczej między układem tworzonym przez kraje należące do RWPG a istniejącymi układami innych ugrupowań gospodarczych, a także gospodarek poszczególnych krajów. Powiązania, które tu występują, dają się odczytać także w organizacji przestrzeni i jej ewolucji.

Analizując konsekwencje przestrzenne narastania procesów współzależności o różnym charakterze, nasileniu i zasięgu, nie można tracić z pola widzenia wspomnianych uprzednio, istniejących często równolegle zjawisk i procesów o charakterze zależnym. Również nadal te procesy kształtują współczesną organizację przestrzeni. Tradycyjnym przedmiotem analiz geografii politycznej W tym zakresie był niegdyś układ kolonialny. W rezultacie procesu dckoloni-zacji układ ten został zastąpiony, częściowo przynajmniej, nowym układem występującym w płaszczyźnie: kraje rozwinięte — kraje rozwijające się¹. Jak już zresztą wspomniano, właśnie na płaszczyźnie badań tego układu sformułowane zostały koncepcje rozwoju spolaryzowanego, w tym też koncepcje „cen-trum-peryferia”². Można by sobie jedynie życzyć, ażeby temat ten stał się przedmiotem szerszej analizy ze strony geografii politycznej, a także innych dziedzin geografii społeczno-gospodarczej, gdyż jak dotąd zwrócono nań zbyt inałą uwagę³.

Sama koncepcja „centrum-peryferia” oraz rozwoju spolaryzowanego wykracza znacznie poza krąg rozważań geograficzno-politycznych. Pozwala ona jednak

naturalnych i procesów cyklicznych, Przegl. Geogr., z. 2, t. 53, s 227-251.

''tf— 703

1

   M. RoSciszewski, 1981 On new trends of the research into lite Third World counlries [w:] Third World — geographical prohlems of derelnpment. Prace Geograficzne IGiPZ PAN, nr 141, s. 15 — 22.

2

   Literatura dotycząca tego tematu jest na tyle obszerna, iż nie wymaga on szerszej prezentacji. Na uwagę zasługuje jednak artykuł J. Friedmana Ogólna teoria rozwoju spolaryzowanego oraz M. Santosa Specyfika przestrzeni «' krajach słabo rozwiniętych: kilka aspektów szczególnych — obydwa zamieszczone w PZLG, z. 1-2, 1974.

3

* W. Rozlucki, 1981 Rozwój zależny czy samodzielny: tr poszukiwaniu nowego paradygmatu ^Jjg^jysiach geograficznych Trzeciego Świata, Przegl. Geogr., z. 2. t. 53, s. 253 — 265;

Jakubowski, 1981 Kształtowanie się nowego obrazu świata. Zagadnienie powszechności