226 (45)

226

//. Jęzvk ogólnopolski i jego odmiany

Doić spory materiał przykładowy dotyczący tej kwestii podałem już w kilku innych publikacjach. Wystarczy więc ograniczyć się tylko do bardzo niewielu przykładów.

Tak np. sklepy (i składy) są wypierane, jak wiadomo, przez różnego rodzaju markety i skopy. Nazwy tych marketów i skopów są często nie tylko obce, ale też dziwaczne. Np Ewigai. Cosmefics (Poznań), Quiosque (damskie swetry itp.. Poznań), Yes,

Biżuteria (Poznań), Market. Torg Marki (Poznań) itp.

Niekiedy, zapewne dla lepszej informacji, łączy się elementy polskie z obcymi; np.: Sklep spotywczy. Kwark, U ni Mas. Sklep fabryczny, Kai sernice. Specjalistyczny warsztat naprawy samochodów powypadkowych, Żywiec. Beer itd. Często używa się w polskich tekstach obcych wyrazów; np.: „na Malcie, gdzie odbędzie się biegowy show” (telew izja, 15 X 1993), „Show na sześć głosów” („Gazeta Poznańska”, 29 X 1993) itd.

6.    Polskie miasta mają zazwyczaj ludność w znacznym stopniu pod względem regionalnym przemieszaną. Sprzyja to wycofywaniu się starych gwar dzielnic miejskich lub miast głównie na rzecz odmiany potocznej (mówionej i pisanej) języka ogólno* polskiego.

7.    We wsiach z ludnością względnie jednolitą lub mało zróżnicowaną stare gwary w różnym, szybszym lub wolniejszym tempie zanikają na rzecz języka ogólnopolskiego. Zależne jest to m.in. od siły tradycji kulturowej danej wsi. Niekiedy zakres funkcjo* nowania gwary ograniczony jest do obejść (zagród) gospodarskich⁷. Szybszy jest rozpad starych systemów gwarowych w tych wsiach, w których mieszka ludność przemieszana pod względem regionalnym. Istniejące ewentualnie gwary grup regionalnych są, jako rozdrobnione, mniej odporne na oddziaływanie polszczyzny ogólnej i zanikają.

Wzajemne oddziaływania gwar wiejskich na siebie (czyli oddziaływania adstrato-we) są dziś, jak można sądzić, dość rzadkie.

Zanikanie starych gwar wiejskich związane jest m.in. z urbanizacją wsi i z oddziaływaniem tzw. środków masowego przekazu (telewizji, radia, prasy).

Rezultatem wspomnianego procesu urbanizacji wsi jest powstawanie w niektórych wsiach gwar typu miejskiego⁸.

Należy zaznaczyć, że czasem znają stare gwary wiejskie i ewentualnie mówią nimi w swoim środowisku młodzi ludzie uczący się w szkołach podstawowych, średnich, a nawet wyższych.

Obserwuje się także to, że niektóre właściwości gwarowe [gramatyczne (por. np. brak w wielu gwarach opozycji rodzaj męskoosobowy : rodzaj nięmeskoosobowy i in.) i leksykalne, te ostatnie dotyczące zwłaszcza rolnictwa i starej kultury ludowej] są szczególnie odporne na silne oddziaływanie polszczyzny ogólnej. Głównym kie-

Polonistyczne" XX, 1994, s. 189-197; idem, Z ważniejszych problemów językoznawstwa normatywnego. W: Norma Językowa w polszczyinie. Pod red. M. Bugajskiego. Zielona Góra 1995, s. 19-24.

»Por. ibidem, s. 19 i n.; por. też A. F ur d a l, Klasyfikacja odmian współczesnego języka polskiego. Wrocław 1973, s. 20-21.

⁷ Por. np. Z. Z a g 6 r s k i, Gwary północnej Wielkopolski. Poznań 1967, s. 18.