232 (45)

232

//. Język ogólnopolski I Jego odmiany

komunikacyjnej w zależności od wyboru różnych środków synonimicznych należących do danej odmiany jęzfykowcjl”⁴.

Może za słabo podkreśla się w różnych opracowaniach to, że jedną z podstawowych właściwości stylu jest dobór i wybór środków językowych.

W każdym razie trzeba stwierdzić, że uzasadniona jest następująca opinia Dejny:

„W żadnym wypadku nie można każdej odrębnej realizacji norm danego języka uważać za odrębny język”*.

Warto przytoczyć taką oto znamienną informację zawartą w Encyklopedii języka polskiego: „Zagadnienie zróżnicowania jęz[yka] narodowego bywa rozmaicie ujmowane przez różnych językoznawców”*. Podany tam „podział należy [...] traktować tylko jako jedno z możliwych ujęć”^{1 2 3 4 5}.

Interesujący jest problem dotyczący dynamiki (tempa) zmian (przekształceń) zachodzących w polszczyżnie ogólnej i w innych odmianach formalno-funkcjonalnych oraz w stylach. Można np. założyć, że norma konwencjonalna i kodyfikacja działają hamująco na „żywiołowe” tendencje rozwojowe naczelnej (ogólnej) odmiany języka polskiego. Inna jest, oczywiście, sytuacja odmian regionalnych wiejskich i miejskich.

3. Pierwszy poziom typologii Wilkonia „odnosi się - jak pisze on - do podstawowych odmian polszczyzny, które pozostają ze sobą w stosunku opozycji na płaszczyźnie langue. Istotne są tutaj różnice cech systemowych, fonetycznych i gramatycznych ”\ Na tym podstawowym poziomie powinno się włączyć do różnic zachodzących między cechami systemowymi także daleko idące różnice w zakresie słownictwa i frazeologii, istniejące między wydzielonym przez Wilkonia językiem ogólnym a językami nieogólnymi, tj. gwarami ludowymi”⁶. Od razu też do podstawy wyodrębnienia tych, jak je Wilkoń nazwał, „odmian systemowych”⁷ należy włączyć kryterium uwzględniające rangę społeczną (odmiana naczelna) i zasięg terytorialny (kryterium przestrzenne) podstawowych odmian współczesnej polszczyzny (język ogólny: cały Kraj i ośrodki poza Krajem, języki „nieogólne”: części Kraju i ośrodki poza Krajem). Wilkoń podaje informację: „Używam tu wyrazu ogólny w znaczeniu: używany na całym obszarze kraju i przez wszystkie warstwy narodowej wspólnoty”⁸.

Szydłowska-Ceglowa „za podstawę typologii” odmian polszczyzny emigracyjnej przyjęła ustalenia Wilkonia⁹. Autorka wydzieliła i omówiła następujące odmiany

1

   Encyklopedia językoznawstwa ogólnego. Pod red. K. Polańskiego. Wrocław-Warszawa-Kraków 1993, s. 522.

2

   K, D e j n a, Ile mamy języków polskich? „Język Polski” LX, 1980, s. 36; por. np. s. 39-41

3

   Zob. Encyklopedia języka polskiego, op.cit., s. 409.

4

   Ibidem.

5

^I    A. W i 1 k o fi, Typologia odmian Językowych współczesnej polszczyzny. Katowice 1987, s. 24.

6

Zob. A. W i 1 k o ń, op.cit., s. 26 i n., zwłaszcza zaś s. 27 i rys. 8; dopiero na s. 28: „Różnice systemowe, a także semantyczno-leksykalnc między językiem ogólnym a gwarami ludowymi są różnorodne"

7

| Ibidem, s. 24.

8

   Ibidem, s. 26.

9

^u B. Szydłowska-Ceglowa, Zróżnicowanie stylistyczne polszczyzny emigracyjnej W Język polski - historia i współczesność. Materiały z sesji naukowej dla uczczenia 73. rocznicy powstania Vni