234 (42)

,34

II. Język ogólnopolski i jego odmianyf

dwa zasadnicze poziomy: 1) poziom odmian (odmiany terytorialne, zawodowe, środowiskowe; odmiana ogólna kulturalna z dalszymi szczegółowymi podziałami: odmiana mówiona i pisana z rozszczepieniem każdej na odmianę swobodną i staranną -w sumie 3 szczegółowe poziomy w obrębie odmian), 2) poziom stylów (różne style funkcjonalne)²¹.

We wspomnianej publikacji stwierdza się, że,język polski ogólny [...] góruje nad regionalnymi i środowiskowymi «stopniem wyrobienia, zdatnością i pełnią komunikatywną, zakresem funkcjonowania w różnych dziedzinach potrzeb życiowych*. Cechuje go większe bogactwo słownika oraz skodyfikowana stałość norm ortoepicz-nych i ortofonicznych utrwalanych i upowszechnianych w podręcznikach gramatyki i słownikach”²². Zwraca się tu także uwagę min. na to, że gwary ludowe (gwary wiejskie) „różnią się [...] między sobą głównie wymową, fleksją i słownictwem, które odróżniają je też od jęz[yka] ogólnego”²³. Wypada dodać, że gwary wiejskie różnią się od polszczyzny ogólnej i między sobą, niejednokrotnie w znacznym stopniu, pod względem typologicznym.

Według Grabiasa, „budując obraz socjolektów języka polskiego załóżmy na początek, że o istocie socjolektu decyduje: [...] repertuar językowych środków utworzonych przez grupę społeczną, [...] funkcje, jakie ten repertuar spełnia w kontaktach między członkami tworzącej go grupy”²⁴. W ogólniejszym podziale autor wyodrębnia: a) socjolekty o prymamej funkcji profesjonalno-komunikatywnej (języki zawodowe, żargony), b) socjolekty o prymamej funkcji ekspresywnej (slangi, odmiany językowe o charakterze kryptozabawowym)²⁵.

Niewyraźnie przedstawia się podstawa wyodrębnienia odmianki rodzinnej (familijnej) w następujących stwierdzeniach: l) Bieńkowskiej i Umińskiej-Tytoń: „Toteż w języku familijnym, rozumianym jako odmianka służąca komunikacji w kręgu rodzin-no-przyjacielsko-sąsiedzkim, należy szukać licznych przejawów ekspresywności"²⁶; 2) Kamińskiej: „W obrębie mówionego, potocznego języka wyróżniamy specjalną odmiankę-język familijny, który służy komunikacji w kręgu rodzinno-przyjacielsko--sąsiedzkim”²⁷. Odmianka rodzinna (familijna) ogranicza się, co zrozumiałe, tylko do kręgu rodzinnego. Inna jest sytuacja językowa w kręgu przyjacielskim i sąsiedzkim. Ma rację Wilkoń, gdy pisze: „«style» rodzinne funkcjonują w zamkniętej grupie spo-

²¹    Encyklopedia języka polskiego, op.cit., s. 410.

²²    Ibidem, s. 409.

²² Ibidem.

²⁴    S. G r a b i a s. Środowiskowe i zawodowe odmiany języka - socjolekty. W: Encyklopedia kultury polskiej XX wieku, 1.11: Współczesny język polski. Pod red. J. Bartmińskiego. Wrocław 1993, s. 227.

²⁵    S. G r ab i a s, op.cit., s. 238.

²⁴ D. Bieńkowska, E. Umińska-Tytoń, O ekspresywnych elementach leksykalno-skład niowych w Języku familijnym Lodzi. W: Regionalizmy w języku familijnym (Zbiór studiów). Pod red K. Handke. Wrocław-Warszawa-Kraków 1991, s. 33.

n M. Kamińska, WWybrane zagadnienia polszczyzny familijnej Lodzi (Powtórzenia). W: Reguma-lizmv w języku familijnym, op.cit., s 23. Por. leż np. A. G r y b o s i o w a. Inteligencki język familijny jako odzwierciedlenie sytuacji zewnętrznojęzykowej. W. Regionalizmy w języku familijnym, op.cit., a. 51-60.