222 (62)

II. Język ogólnopolski i jego odmiany

dających się zaobserwować wpływów czynników pozajązykowych (zewnętrznych w stosunku do języka: społecznych, politycznych, kulturowych, gospodarczych) i 2) zmiany powstające w dość ścisłym związku ze zmianami w tyciu społeczeństwa (tzn. ze zmianami społecznymi, politycznymi, kulturowymi i gospodarczymi).

Z konieczności można tutaj wymienić tylko bardzo ograniczoną liczbę przykładów dotyczących różnych poziomów (systemów cząstkowych) języka i to (ze względu na brak miejsca) jedynie polszczyzny ogólnej.

Na przykład: 1. Wciąż żywy proces osłabiania pozycji fonemów lęl i lęl w systemie fonologicznym wielu wykształconych Polaków i upraszczanie tego systemu. Trzeba nadmienić, że u części wykształconych Polaków i w ogromnej większości współczesnych gwar polskich brak wspomnianych fonemów. 2. Upraszczanie grup spółgłoskowych w języku ogólnopolskim pod wyraźnym wpływem regionalnego podłoża językowego (typy ńeś ‘nieść’,Sćelać ‘strzelać’ itp.). 3. Dążność do ujednolicenia akcentuacji na rzecz paroksytonezy. 4. Żywy wciąż proces uniwerbizacyjny i produktywność technik tworzących różnego rodzaju skrótowce jako jeden z przejawów dążności do ekonomizacji środków słowotwórczych. 5. Nieodmienność nazw zawodowych, tytułów i niektórych typów nazwisk kobiet. Upraszcza to w znacznym stopniu odpowiednie fragmenty systemu fleksyjnego (i składniowego). 6. Rozszerzanie się zakresu użycia liczebników głównych kosztem liczebników porządkowych i zbiorowych. 7. Szeroko rozpowszechniona - zapewne pod wpływem gwar - m.in. u wykształconych Polaków konstrukcja czasownika typu (my) żeśmy zrobili. 8. Rozpowszechnianie się typu konstrukcji składniowej jak (pojadę itp.) w znaczeniu jeżeli (pojadę itp.) lub gdy (pojadę itp.)¹.9. Rozszerzanie się zakresu użycia konstrukcji z biernikiem (jako bardziej „typowej” formy dopełnienia) kosztem konstrukcji z dopełniaczem (łącznie z konstrukcjami z przeczeniem) (np. używa się baterie itp., nie wyciągać rękę itp.)². Upraszcza to system w określonym fragmencie. 10. Wahania w użyciu konstrukcji typu dziewczynka i pies biegły II dziewczynka i pies biegli. Wszystko zdaje się wskazywać na to, że utrwala się ta ostatnia konstrukcja, niezgodna w zasadzie ze współczesnym ogólnopolskim systemem składniowym (por. opozycję rodzaj męskoosobowy: rodzaj niemęsko-osobowy) i z tzw. normą teoretyczną³; itd., itd.

1

   Por. m.in. K. K a 11 a s, Syntaktyczna charakterystyka wielofunkcyjnego «jak». „Polonica” XII, 1986, s. 127-143.

2

   Por. m.in. D. B u 111 e r, Zmiany w polszczyźnie dwudziestopięciolecia. „Przegląd Humanistyczny" R. XIII, 1969, nr 6 (75), s. 78; eadem, Innowacje składniowe powojennego trzydziestopięciolecie W: Współczesna polszczyzna. Wybór zagadnień. Pod red. H. Kurkowskiej. Warszawa 1981, s. 119; H.Wyrębowska, Rząd biernikowy i dopełniaczowy czasowników we współczesnym języku polskim „Rozprawy Komisji Językowej Łódź. Tow. Nauk.” XIX, 1973, s. 173, 185; S. Bąba, Innowacje frazeologiczne współczesnej polszczyzny. Poznań 1989, s. 12; Z. Zagórski, Z problematyki badań rozwoju współczesnego języka ogólnopolskiego. „Studia Polonistyczne" XVII1/X1X. Poznań 1992, s 385; idem, O wybranych właściwościach współczesnego języka ogólnopolskiego. W; Procesy rozwojowe wjtpy-kuch słowiańskich. „Prace Slawistyczne" 99. Warszawa 1992, s. 211.

3

¹ Por. np. J. Z i e n i u k o w a. Składnia zgody w zdaniach z podmiotem szeregowym we współczesny polszczyinie. „Slavia Dcci den ta lis” XXXVI, 1979, s. 117-129; eadem, Rodzaj męski osobowy »e współ-