22

2. RÓŻNORODNOŚĆ ŻYCIA NA ZIEMI

_

Linia rozwojowa - alweolaty

Jednokomórkowce mające złożoną powłokę zewnętrzną (pellikulę) wzmocnioną skomplikowanym systemem komór i pęcherzyków (tzw. alweoli). Do tej linii rozwojowej zalicza się sporowce, orzęsk i tobołki.

Typ: Sporowce, czyli apikompleksy (Sporozoa, Apicomplexa) - pasożyty ludzi i zwierząt. •Wierzchołkowy zespół organelli umożliwiających wnikanie do atakowanych komórek. • Cykl życiowy związany ze zmianą żywiciela. • Osobniki haploidalne, diploidalna jedynie zygota.

Przykład: zarodziec malarii (Plasmodium) - występuje w rejonach równikowych i podrównikowych. wywołuje różne postacie malarii (zimnicy), ma dwóch żywicieli: stałocieplnego kręgowca i określonego komara lub krwiopijną muchę. Wyróżnia się malarię trzeciaczkę (atak choroby co trzeci dzień oraz malarię czwartaczkę (atak choroby co czwarty dzień). W Polsce występuje rzadko, przenosicie-lami zarodźca są samice komara widliszka.

W CIELE KOMARA

W CIELE CZŁOWIEKA

gruczoł ślinowy komara

sporozoity

\

sporozoity (postać inwazyjna we krwi

merozoity

oocysta

ookineta (zygota)

mikrogamety

gametocytO

zapłodnienie \ ^

makrogameta

Typ: Orzęski (Ciliata) - zaznaczony przód, tył, brzuszna i grzbietowa strona komórki, szeregi rzęsek tworzących aparat rzęskowy. • Nieorzę-siony „komórkowy otwór gębowy" (cytostom) i „komórkowy odbyt" (cytopyge), wodniczki pokarmowe i tętniące. • Odżywianie - pinocytoza, fagocytoza. • Poruszanie się - rzęski. • Dwa jądra: mikro- i makronukleus. • Rozmnażanie się - przez podział poprzeczny.

• Skomplikowany proces płciowy — koniugacja (wymiana materiału genetycznego pomiędzy dwoma osobnikami).

Przykłady:

a)    pantofelek - pospolity w wodach słodkich, popularny w laboratoriach badawczych

b)    wirczyk - spotykany w słodkich i morskich wodach na powierzchni roślin i zwierząt

c)    entodinium — żyje w pierwszej komorze żołądka przeżuwaczy. Jako sym-biont niezbędny zwierzęciu do życia.

Wirczyk

ątroby

merozoity

schizont

(fe-®

Schemat cyklu rozwojonejc gametocyt 9 zarodźco malarii

Typ: Tobołki, dinofity (Pyrrophyta, Dinoflagel-lata) - jednokomórkowe wiciowce wód słonych i słodkich. • Bruzdnice (dwie wici w przecinających się bruzdach), chloroplasty, często pan-cerzyk pod błoną komórkową. • Masowe pojawianie się bruzdnic: trujące dla ludzi „zakwity", nocoświetlik - podrażniony wysyła zielonkawe światło. Inne przykłady: Peridinium i Ceratium.

Pantofelek

Peridinium

Ceratim

Koniugacja u orzęsków

(2n)    (2n)

' mikro-

A nukleus ®

pronukleus E słacjonorny

«* \

Schemat procesu koniugacji u orzęsków: A - dwa osobniki przed koniugacją, B - połączenie dwóch orzęsków, mejoza mikronukleusa, stopniowy zanik makronukleusa, C - zanikają trzy z czterech jąder haploidalnych w każdym z koniugantów, D - mitoza jądra haploidalnego i powstanie pronu-kieusów, E - przejście jąder migracyjnych do sąsiedniej komórki, F - połączenie się pronukleusów migracyjnych i powstanie dwóch jąder diploidalnych o wymieszanym materiale genetycznym, G - rozdzielenie się pierwotniaków i podział mitotyczny jądra 2n, H - odtworzenie mikronukleusa (2n) i makronukleusa (wiele n po rundach endomitotycznej poliploidyzacji) w obu komórkach.

Linia rozwojowa - słramenopiie

Formy: od jednokomórkowych do wielokomórkowych plech tkankowych. Wspólna cecha: dwie wici o nierównej długości, jedna z nich pokryta jakby włoskami (mastygonemami). Większość strame-nopili ma ścianę celulozową. Materiałem zapasowym nie jest skrobia. Z barwników charakterystyczna jest fukoksantyna (należąca do ksantofili).

Typ: Złotowiciowce (Chry-sophyta) - jednokomórkowce wód słodkich - pełzaki, wiciowce i formy kolonijne, tworzą „zakwity".

I

Złotowidowiec

\

I

W

Typ: Okrzemki (Diatomae) -jednokomórkowce żyjące pojedynczo, czasem w koloniach. Żyją w wodach słodkich i słonych. Mają skorupki (dwuczęściowa

ściana -

denko i wieczko) wysycone krzemionką - składnik tzw. ziemi okrzemkowej.

Okrzomko

Typ: Brunatnice (Phaeophyta)

-    wody słone (wyjątkowo słod

kie). Mają plechę przypominającą rośliny lądowe (nibykorze-nie, nibyłodygi, nibyliście). Funkcjonalne zróżnicowanie rożnych grup komórek, np. przewodzenie substancji odżywczych przez komórki podobne do rurek sitowych roślin lądowych. Różne cykle życiowe, najczęściej jednak wyraźnie dominuje sporofit. Tworzą „podwodne lasy":    wielko-

morszcz,

Sargass um, w Bałtyku

—    morszczyn.

Kotle

Linia rozwojowa - Euglenozoa

i

Obejmuje ruchliwe, uwicione jednokomórkowce. Wici wyrastają z tak zwanej gardzieli (ampułki). Komórka okryta pellikulą wzmocnioną włókienkami białkowymi. Nie zaobserwowano rozmnażania płciowego. Podział komórki podłużny. Euglenozoa tworzą dwa odrębne typy: eugleniny i świdrowce. Typ: Eugleniny - zwykle wolno żyjące, część miksotroficzna. Typ: Świdrowce - najczęściej pasożyty roślin, zwierząt, a nawet człowieka.

Rodzaj Trypanosoma: nagana - choroba bydła; śpiączka afrykańska (przenoszona orzez muchę tse-tse), choroba Chagasa (przenoszona przez pluskwiaki). Do Eugleno-loa podobne są wiciowce bez mitochondriów, z błonką falującą - Parabasalia. Przedstawicielem jest rzęsistek pochwowy (Trichomonas vaginalis). Wywołu-ie zapalenie dróg rodnych (przenoszony drogą kontaktów płciowych).