45

2. RÓŻNORODNOŚĆ ŻYCIA NA ZIEMI

_

2.17. MIĘCZAKI

Mięczaki (Mollusca) - typ pierwoustych zwierząt o symetrii dwubocznej (z wyjątkiem wtórnie as., metrycznych ślimaków). Miękkie i niesegmentowane ciało zwykle podzielone jest na głowę, noc-i worek trzewiowy okryty płaszczem. Płaszcz większości gatunków wytwarza muszlę zewnętrzna jśj. maki, małże) lub wewnętrzną (głowonogi). U zwierząt tych występuje pierwotna jama ciała (blasfc-cel), a wtórna celoma ulega silnej redukcji.

Podział mięczaków na gromady

(ze względu na niewielką liczebność pominięto chitony, jednotarczowce i łódkonogi)

• ślimaki (Gastropoda) -skrzelodyszne

-    morskie: rozkolce szkarłatki porcelanki stożki

-    słodkowodne: żyworódki zagrzebki

^Lpłucodyszne

-    lądowe: winniczki szklarki pomrowy wstężyki

-    wodne: zatoczki błotniarki

Muszla wslężyka ogrodowego

• małże (Bivalvia)

- morskie: perłopławy rogowiec sercówka małgiew omułek ostrygi

przydacznia olbrzymia i- słodkowodne: skójka szczeżuja

głowonogi (Cephalopoda:

-dwuskrzelne

-    ośmiornice: ośmiornica pospolita

-    dziesięciornice: mątwy kałamarnice

-czteroskrzelne

-    łodzi kowate: łodzik

-    wymarłe: amonity belemnity

Głowonóg

Modele budowy mięczaków

• Głowa występuje u ślimaków i głowonogów (brak u małży). • Dobrze wyodrębnione oczy u ; ■ maków umieszczone na czułkach lub u podstawy czułków). • Noga - narząd ruchu (u głowonogćw podzielona na ramiona wyposażone w przyssawki). • Lejek służy do wyrzucania wody z ciała gk-wonoga, umożliwia ruch odrzutowy. • Wór trzewiowy to główna część ciała, w której znajduje se większość narządów wewnętrznych. • Płaszcz to gruby nabłonkowo-łącznotkankowy fałd, otaaojc-cy wór trzewiowy. Mieszczą się w nim gruczoły wytwarzające muszlę (płaszcz jest wytworem wc trzewiowego). • Muszla (koncha) to wytwór gruczołów płaszcza, stanowi zewnętrzny wapienno-^-"-chiolinowy szkielet (u głowonogów w postaci niewielkiej podskórnej płytki, u małży - muszla dwudzielna). Warstwy muszli u małży: rogowa, porcelanowa oraz perłowa. • Jama płaszczowa zncp-je się między płaszczem a workiem trzewiowym, jest silnie ukrwiona (u płucodysznych) u-' wyposażona w pierzaste skrzela (skrzelodyszne). • Do jamy płaszczowej uchodzą układy pokarmowy, wydalniczy, rozrodczy, a u części głowonogów dodatkowo worek czernidłowy.

Rozmnażanie się i rozwój mięczaków

Mięczaki rozmnażają się wyłącznie płciowo, na różne sposoby. Większość ślimaków oraz część małży to obojnaki, pozostałe są rozdzielnopłciowe (cecha pierwotna). U mięczaków morskich występuje najczęściej zapłodnienie zewnętrzne lub w jamie płaszczowej, natomiast u lądowych ślimaków -zapłodnienie wewnętrzne (u gatunków obojnaczych krzyżowe).

Większość mięczaków przechodzi rozwój zło-Trediofera |.    Weliaer    '\Uh    żony z planktonową larwą - trochoforą, bar

Otwór

muszla

-wąłrobołrzusfka L- nerka L-ż ołqdek

osierdzie serce skrzele

ŚLIMAK

jama płaszczowa otwór odbytowy

gonada

gardziel z tarką

worek

trzewiowy

otwór gębowy

pień nerwowy

noga ze stopą

MAŁŻ

wątrobotrzustka żołądek

serce    otwór

nerka

zwój mozgom

mięsień

zwieraa

odbytowy syfon

wypustowy

muszli

otwór

gębowy noga—i

syfon wpustowy skrzele

gonada

muszla

GŁOWONOG zwój chrząstka

mozgowy

wątrobotrzustka muszla

żołądek wewnętrzna

ramiona

gonada

otworu

gębowy

lejekZ /    '

ślinianko⁷ ^ °!^wór skrzele su la ko _ocj(₃ytowy płciowy

Es^worek

czernidłowy

serce

skrzelowe

• Tarka (na języku) zbudowana z chityno-wych ząbków służących do pobierania i rozdrabniania pokarmu (tarka nie występuje u małżów). • Układ krążenia otwarty, serce zwykle zbudowane z dwóch przedsionków i komory, otoczone workiem osierdziowym. Jedynie u głowonogów występuje układ określany jako pół-zamknięty (krew krąży prawie wyłącznie w naczyniach), z dodatkowymi sercami skrzelowymi (swoisty układ dwóch obiegów krwi). • Układ nerwowy zróżnicowany - od prymitywnego, drabinkowego (u chitonów) do silnie skoncentrowanego (u głowonogów). U form wyspecjalizowanych parzyste zwoje mózgowe i nożne (połączone obrączką okołogar-dzielową) oraz zwoje trzewiowe i pnie nerwowe. • U mięczaków syfon wpustowy pobiera wodę przynoszącą tlen i pokarm. Syfon wypustowy wyrzuca wodę wraz ze zbędnymi metabolitami i niestra-wionym pokarmem. Mięśnie zwieracze zamykają dwie połówki muszli. • U głowonogów występuje dziób, tzw. papuzi, uzbrojony w szczęki oraz tarkę na języku, służy do pobierania i rozdrabniania pokarmu. Puszka mózgowa zbudowana jest z tkanki chrzęstnej. Chroni duży, wyspecjalizowany mózg. Ramiona głowonogów powstały w wyniku modyfikacji nogi. Worek czernidłowy (atramentowy) wytwarza gęstą czarną substancję ochronną. • Serca skrzelowe dodatkowo podtrzymują wysokie ciśnienie w krwiobiegu (serce-skrzela-serce).

dzo podobną do larwy pierścienic. Larwa ta może się przekształcić od razu w niewielkiego dorosłego mięczaka albo też w następną postać larwalną zwaną weligerem, która wyglądem przypomina trochoforę z doczepioną tzw. muszlą zarodkową i zawiązkiem nogi. Weliger występuje w rozwoju małży i ślimaków. Jedynie większość ślimaków lądowych oraz głowonogi przechodzą rozwój prosty-    —    Kałamamica