46

2. ROZNORODNOSC ŻYCIA NA ZIEMI

__________£

Zestawienie cech mięczaków
Cecha	Ślimaki	Małże	Głowonogi
Symetria ciała	asymetryczna (prawo-skrętne lub lewoskrętne)	dwuboczna	dwuboczna
Części ciała	głowa, noga, worek trzewiowy	worek trzewiowy, noga	głowa, worek trzewiowy, rz mion a
Muszla	zewnętrzna, pojedyncza, prawoskrętna lub lewo-skrętna	dwuczęściowa połączona zawiasem na grzbiecie	brak muszli lub w formie zez skórnej, grzbietowej ptyt wyjątek - łodziki i samice że-glarka
Układ oddechowy	-    silnie ukrwiona jama płaszcza (ślimaki płuco-dyszne) -    pierzaste skrzela (ślimaki skrzelodyszne)	blaszkowate skrzela w jamie płaszczowej	pierzaste skrzela w jamie płaszczowej
Układ krwionośny	otwarty, krew (hemolimfa) głównie bezbarwna lub niebieska z hemocyjaniną, rzadziej czerwona z hemoglobiną	otwarty, krew (hemolimfa) głównie bezbarwna lub niebieska z hemocyjaniną, rzadziej czerwona z hemoglobiną	prawie zamknięty (półzamkrę-ty), krew (hemolimfa) głów e bezbarwna lub niebieska z hemocyjaniną, rzadziej czerwcrc z hemoglobiną; dwa swoiste obiegi krwi
Budowa serca	przedsionek i komora lub dwa przedsionki i komora	dwa przedsionki i komora	dwa lub cztery przedsionki^1 komora oraz wspomagające se; ca skrzelowe
Układ nerwowy	trzy typy zwojów nerwowych (głowowe, nożne, trzewiowe) połączone pniami nerwowymi; najlepiej rozwinięty u drapieżnych; u niektórych drabinka brzuszna	trzy typy zwojów nerwowych (głowowe, nożne, trzewiowe) połączone pniami nerwowymi, słabo rozwinięty	najlepiej rozwinięty; większość zwojów nerwowych skoncentrowanych i zlanych w częśa głowowej, tworzą duży mózg dirc-niony chrzęstną puszką; wysckc uorganizowane oczy, podobne do oczu kręgowców (konwergencja)
Układ wydalniczy	parzyste (u większości form) tzw. nerki powstające z przekształconych metane' ■ diów otwartych do worka osierdziowego; moczowody uchodzą do jamy płaszczce
Rozmnażanie i rozwój	płciowe, obojnacze lub roz-dzielnopłciowe; zapłodnienie zewnętrzne albo krzyżowe; rozwój prosty (płuco-dyszne) lub złożony (niektóre skrzelodyszne)	płciowe, rozdzielnopłcio-we, lub obojnacze; zapłodnienie wewnętrzne (w jamie płaszczowej), rozwój złożony larwą typu trocho- fory i weligera	płciowe, rozdzielnopłaows często z wyraźnym dymorf zmem; zapłodnienie wewnęK ne, w jamie płaszczowej; rozws prosty

Znaczenie mięczaków (wybrane aspekty)

sręzyM/ H'-'¹ strat w hodo*-

m 1

NOC

•    Ślimaki - drapieżne, padlinożerne, a wśród lądowych - roślinożerne (winniczki, wstężyki, pc^p wy). Niektóre gatunki - szkodniki upraw (pomrowy i śliniki); rozkolce są przyczyną strat w hcc~" lach ostryg i omułków.

•    Małże - pożywienie licznych zwierząt. Niektóre gatunki są jadalne (omułki, ostrygi).

•    Głowonogi — niemal wszystkie są szybkimi, silnymi drapieżnikami. Można je nazwać „szczytowym osiągnięciem" ewolucyjnym bezkręgowców.

2.18. SZKARŁUPNIE

Szkarłupnie (Echinodermata) - to wtórouste zwierzęta bezkręgowe o promienistej symetrii ciała zasadniczo pięciopromiennej). Występują wyłącznie w pełnosłonych morzach na wszystkich głębokościach (nie występują w Bałtyku). Mało ruchliwe, przydenne saprofagi, filtratory lub drapieżniki. Dorosłe postacie nie mają wyodrębnionej głowy. Nie mają przodu ani tyłu, mają zaś stronę gębową i przeciwgębową. Inną charakterystyczną cechą jest obecność wapiennego szkieletu oraz układu wodnego (ambulakralnego). Szkarłupnie są reliktową grupą bezkręgowców.

Podział szkarłupni na gromady

• Liliowce są najbardziej pierwotną gromadą współczesnych szkarłupni. Mają ciało kielichowate opatrzone pięcioma ramionami. Prowadzą osiadły lub wolno pływający tryb życia (rzadziej). Otwór gębowy umieszczony jest centralnie, a otwór odbytowy bocznie, również na górnej powierzchni. Odżywiają się planktonem roślinnym i zwierzęcym.

• Rozgwiazdy mają postać pięcioramiennej gwiazdy. Występują w wodach przybrzeżnych, poruszają się po dnie za pomocą nóżek ambulakralnych (wodnych). Otwór gębowy skierowany do dołu, mogą trawić pokarm w wynicowanym żołądku. Korona cierniowa (jeden z gatunków rozgwiazd) niszczy rafy koralowe.

• Wężowidła mają ciało złożone z tarczy centralnej i pięciu ramion, za pomocą których sprawnie się przemieszczają. Ich nóżki ambulakralne nie mają przyssawek, służą jedynie do wymiany gazowej. Bywają drapieżne, ale także mułożerne. Mogą odrzucać ramiona (autotomia).

•    Jeżowce mają kształt półkuli, twardy wapienny pancerz pokryty kolcami i nóżkami ambulakralnymi. Poruszają się za pomocą nóżek ambulakralnych i kolców. Pokarm (glony, szczątki zwierząt) pobierają za pomocą wapiennych zębów ułożonych promieniście. Do rozcierania pokarmu służy im specyficzny narząd żujący - latarnia Arystotelesa. W niektórych rejonach (na Karaibach, na południu Azji) stanowią przysmak lokalnej kuchni.

•    Strzykwy są mułożercami i filtratorami. Występuje u nich zjawisko autotomii narządów wewnętrznych, polegające na wystrzyknięciu ich przez odbyt w celu ucieczki od napastnika. Narządy te szybko się regenerują. Strzykwy są przysmakiem chińskiej kuchni.

Uwaga: Niektóre jeżowce i strzykwy sq wtórnie dwubocznie syme. tryczne.