232 233

W dotychczasowych pracach pedagogicznych pojęcie metody odnoszono zazwyczaj do nauczania czy wychowania, mówiąc o metodach nauczania i wychowania. W tym opracowaniu odnoszę pojęcie metody do czynności „wspierania aktywności edukacyjnej ucznia”. Jest to wręcz zasadnicza różnica. Można bowiem wyróżnić tzw. nauczanie oparte na śladach, najczęściej pamięciowych, i nauczanie oparte na oczekiwaniach i wzorcach¹. W tym drugim przypadku nauczanie jest rezultatem osiągania przez dzieci oczekiwań poznawczych.

Tak więc w tym rozumieniu nauczyciel w procesie edukacyjnym stymuluje, wspiera powstawanie oczekiwań poznawczych uczniów i pomaga im w ich osiąganiu. Zatem przez „metodę wspierania aktywności edukacyjnej ucznia” należy rozumieć sposób pracy nauczyciela z uczniami zastosowany myślą o tym, aby umożliwić im rozwój oczekiwań poznawczych i równocześnie sposób ich zaspokajania czy osiągania, a także taki sposób, który ma szeroki zakres stosowalności.

Przedstawiłem w najogólniejszym zarysie zakres znaczeniowy pojęcia „metoda wspierania aktywności edukacyjnej”, oparty na ogólnym pojęciu „metoda”. Pojęcia tego w toku dalszych rozważań będę używał w przyjętym zakresie znaczeniowym.

2. KLASYFIKACJA METOD

Jaka jest współcześnie natura, istota nauczania? Czym wreszcie jest nauczanie? Można najogólniej powiedzieć, że nauczanie jest formą czynności zmierzającej do efektywnego osiągania przez uczniów oczekiwań poznawczych. Nauczanie więc, jako czynność pedagogiczna, tworzy dzieciom warunki do wychodzenia poza dostarczone informacje”. Możliwości wychodzenia „poza...” mają uczniowie wówczas, kiedy w rzeczywistości, ujmując rzecz najogólniej, postrzegają pewną nieokreśloność, mają stan zaburzonej równowagi między dotychczasowym doświadczeniem a nowymi docierającymi doń informacjami. Tak więc w tych dwóch przypadkach uczniowie wymagają od nauczyciela albo przekazu odpowiednich informacji, umożliwiających im z kolei wychodzenie „poza...”, albo wymagają pomocy w procesie eliminacji wspomnianej nieokreśloności czy tzw. dysonansu poznawczego. Metody zatem ze względu na sposób wspierania aktywności edukacyjnej

- J Tatom. Jr.&ł

¹ Por.: T. Tomaszewski Ślady i wzorce. Warszawa 1984, WSiP.

ucznia możemy podzielić, używając konwencjonalnego nazewnictwa, na dwie grupy: pa metody informacyjne i metody heurystyczne. Jeżeli nauczyciel przekazuje uczniom określone informacje do zapamiętania i przyswojenia z myślą z kolei o wychodzeniu „poza dostarczone informacje, wówczas mówimy, że nauczyciel wspiera aktywność edukacyjną uczniów za pomocą metod informacyjnych./Jeżeli natomiast nauczyciel w toku kontaktu pedagogicznego z uczniami wskaże pewną nieokreśloność w rzeczywistości poznawanej, niezgodną z dotychczasowym zasobem doświadczeń, wymagającą aktywnego i samodzielnego wysiłku dla jej eliminacji, wówczas powiemy, że następuje proces wspierania aktywności edukacyjnej uczniów za pomocą metod heurystycznych.

Wśród kategorii metod jn formacyjnych możemy wyróżnić, biorąc pod uwagę sposób przekazywania uczniom wiedzy, metody: wyjaś-niania, narracji i opisu, natomiast wśród meto<^heui^stycznycfi^netody: problemową, dyskusji, dialogu.

Klasyfikację tę możemy rozwinąć biorąc pod uwagę przede wszystkim rodzaj środka wykorzystywanego w procesie przekazywania informacji lub sposób uświadamiania uczniom pewnej nieokreśloności. Schemat klasyfikacji metod wspierania aktywności edukacyjnej dzieci, oparty na metodologicznych założeniach typologii, znajduje się na wykresie (rys. 2)/

Spróbujmy scharakteryzować zwięźle wyróżnione metody wspierania aktywności edukacyjnej. Infojmowanię, jako metoda wspierania aktywności edukacyjnej, to zwięzły sposób przekazania uczniom okręś-

lonej wiedzy rzeczowej z myślą o stopniowym wychodzeniu dziecij.poza dostarczone informacje”. Przekaz wspomnianych informacji może się odbywać przy wykorzystaniu co najmniej trzech sposobów: za pomocą wyjaśniania, narracji i opisu.

- Wyjaśnienie, używając najbardziej lapidarnego ujęcia, jest próbą, w kontekście przekazywanych treści, formułowania pytań typu: dlaczego? co by się stało, gdyby?, co należy zrobić, aby?. Tak więc wyjaśnianie to nie tylko przekazywanie określonych faktów czy informacji o zjawiskach, ale przede wszystkim wskazywanie ich wielorakich uwarunkowań, w kontekście między innymi sformułowanych pytań, pozwalających na prezentację także powiązań przyczynowo-skutkowych międży faktami i zjawiskami. Wyjaśnianie może być z kolei ilustrowane lub werbalne. W pierwszym przypadku przekaz

233