234 (51)

234 Część IV

Zagadnienie alternacji typu -u- do -a-, tutaj tylko zasygnalizowane na kilku przykładach wziętych ze słownika Mączyńskiego, wymaga systematycznego przebadania obszernego materiału z różnych epok rozwoju polszczyzny. Zagadnienie, które się z altemacją-o- do -a- ściśle łączy jest ogólniejsze i być może wiąże się jakoś z kwestią odmiany czasowników u Mączyńskicgo (w XVI wieku?). Podam tu tylko jeden przykład: Mączyński łacińskie dilapidarc tłumaczy jako utracić, rozproszić, a dilcupido jako u lnica tu, rosproszam 184 b/16.

Zwrócę tu jeszcze uwagę na to, żc w indeksie Kuraszkiewicza pod wieloma hastami bezokolicznikowymi na -ić typu naznaczyć nic są w ogóle notowane formy czasu teraźniejszego w funkcji futuralnej (typu naznaczę); czas teraźniejszy jest notowany z reguły pod hasłami bezokolicznikowymi na-ać typu naznaczać*, np. naznaczyć 27 x (inf., praet.) - naznaczać 5 x (praes.), odnowić 5 x (inf.) - odnawiać 12 x (praes.), ogolić 9 x (inf.) - ogalać 2 x (praes.), osędzić // osądzić 12 x (inf.)-osądzać 1 x (praes.), pokropić 6 x (inf., imper.) - pokrapiać I x (praes.), pokrapiać 13 x (praes.), pomnożyć 10 x (inf., imper.) - pomnażać 10 x (inf., praes.), przywrócić 16 x (inf., prąci.) -przywracać4 x (praes.), rozsadzić8 x (inf., impers.) -rozsadzać 7x (praes.), uderzyć 23 x (inf., praet., imper.) - uderzać 2 x (praes., praet.), wykorzenić 16 x (inf.) - wykorzeniać 8 x (inf., praes.), zasadzić 8 x (inf.) -zasa-dzać 8 x (praes., imper.). Być może, żc formy czasu teraźniejszego w funkcji futuralnej typu naznaczę, odnowię, ogolę, osądzę w tak specyficznym źródle, jakim jest słownik Mączyńskicgo, nie miały okazji się w pełni ujawnić.

Pobieżne przyjrzenie się kilku zagadnieniom ze słowotwórslwa rzeczowników, przymiotników i czasowników w słowniku Mączyńskiego pokazało, żc jest to materiał bardzo interesujący, który powinien się stać przedmiotem systematycznego opracowania. Dałoby nam ono pogląd z jednej strony na różne indywidualne skłonności słowotwórcze Mączyńskiego, a pośrednio informowałyby o produktywnych typach słowotwórczych w tym czasie, z drugiej strony moglibyśmy odkryć nieznane dotąd zjawiska /. zakresu słowotwór-stwa historycznego, może niekiedy uwarunkowane gwarowo.

1976

⁸ Na swoisty supletywi/m komutacyjny typu otworzyć - ohoarzuć u Mączyńskiego zwraca uwagę już Skulina I'., 1959, s. 160.

Glosy do „Slowotwórstwa języka

doby staropolskiej..." pod red. K. Kleszczowej

Ukazanie się Slowotwórstwa języka doby staropolskiej...' jest dla badaczy, zaj mujących się polskim słowo twórst wem, wydarzeniem bardzo ważnym, bo po raz. pierwszy otrzymują oni systematyczny przegląd i opis wszystkich najstarszych (XIV-XV w.) derywatów rzeczownikowych. W układzie według przyrostków (bardzo słusznie!) został w tym dziele zaprezentowany pełny -co należy z uznaniem podkreślić - materiał, zawarty w SStp; nie tylko formacje przykładowe. Za SSlp cytowane są też pełne leksykalne definicje, które formułowali doświadczeni redaktorzy togo słownika, a nie sformalizowane znaczenia kategoria!ne analizowanych struktur.

We Wstępie do Slowotwórstwa... czytamy: „[...] publikacja jest przeglądem rzeczownikowych formacji słowotwórczych odnotowanych w Słowniku staropolskim" (s. 13). „Jest to na razie szkic do wypełnienia szczegółowymi badaniami, wzbogaconymi materiałami mieszczącymi się między staropolszczy-zną a językiem współczesnym" (s. 14); „celem niniejszej pracy jest nic tyle kompleksowe opracowanie słowolwórstwa doby staropolskiej, ile otwarcie perspektyw badawczych" (s. 17).

Te fragmenty Wstępu zrozumiałem jako zachętę do bliższego przyjrzenia się materiałowi i komentarzom zawartym w Stowolwórslwie doby staropolskiej; z tej zachęty spróbuję skorzystać. Nie zrobię tego jednak w formie regularnej recenzji, ale - żeby móc wypowiedzieć się w wielu różnych kwestiach szczegółowych i swoje uwagi chociaż trochę rozwinąć - przyjąłem formę „glos". W ich przedstawianiu trzymam sic kolejności, w jakiej dyskutowane zagadnienia pojawiają się w Słowotwórstwie...

¹ Słotuoheórshoo języka doby staropolskiej. Przegląd formacji rzeczmonikouych. Pod red. Kry styny Kleszczowej. Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach nr 1574, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 1996, ss. 486. - Zespól autorski: Rwa Chlebicka, Antonina Grybosiowa, Aleksandra Janowska, Ewa Jędrzej ko, Krystyna Kleszczowa, Danuta Ostaszewska, Magdalena Posłuchowa, Klżbiela Rudnicka-Fira, Mirosława Siuciak, Joanna Sobrzykowa.