230 (51)

230 Część IV

{A-Gończy) w t. I 2 1966 r. i w t. III z 1968 r. Rzecz jednak interesująca, że jedynym innym źródłem, który w XVI w. - poza Mączyńskim - zna formację chłopieczek jest Stefana Falimirza, O ziołach y o mocy gich (...), Kraków 1534 r. Formę bliźniaczek zna SP XVI tylko /. Mączyńskiego. Jest rzeczą zastanawiają* cą, żc chłopieczek, ta bodaj i w XVI w. typowo zachódniopolska (wielkopolsko-śląska) forma znalazła się u autora, który prawdopodobnie urodził się na Rusi \ Interesująca jest leż zbieżność form zawartych w słowniku Mączyńskiego i dziele O ziołach Falimirza. Chłopieczek to nie jest jedyna taka forma. Również formę błiźniec SP XVI cytuje jedynie z dwu źródeł: Mączyńskiego i Falimirza. Czy są to tylko przypadkowe zbieżności, czy też nieprzypadkowe i czy jest ich więcej, może wykazać tylko specjalne przebadanie SP XVI pod tym względem. Nie jest jednak wykluczone, żc dzieło Falimirza mogło być jednym ze źródeł słownika Mączyńskiego.

4. Przymiotniki na -uchny

We współczesnym języku polskim mamy szereg formanlów tworzących przymiotniki o charakterze d em i n u ty wn o-ekspresy wn y m. IX> najbardziej produktywnych' należą dziś takie przyrostki, jak-ułki(102 przymiotniki w SDor), -uteńki (56 przymiotników w SDor), -usieńki (40 przymiotników w SDor), -uśki (27 przymiotników w SDor), -eńki (19 przymiotników w SDor), -asi (11 przymiotników w SDor). Formacji na -uchny, po odliczeniu różnych wariantów morfonologicznych, jest w SDor 62.

Zupełnie inaczej przedstawia, się sytuacja w zakresie słowotwórstwa tego typu przymiotników w słowniku Mączyńskiego. Żadnych przymiotników na -utki, -uteńki, -uśki, -usi w tym słowniku nie ma. Jest natomiast jeden przymiotnik na -eńki: maleńki (4 x), dwa przymiotniki na -uczki: maluczki (30 x) i nowi uczki (1 x) i pięć przymiotników na -usieńki: malusieńki (1 x), miękusieńki (3 x), młodziusieńki (3 x), nowiusieńki (1 x) i tyiusieńki (1 x). Przy tak skromnej liczbie wymienionych wyżej przymiotników uderza ogromna - jak na słownik Mączyńskiego - liczba przymiotników na -uchny. Jest ich w tym słowniku ogółem 37. Są to w porządku alfabetycznym ichorzuchny (2 x), cieni uchny (2 x), dawni uchny (1 x), dlużuchny (I x), dobrzuchny // dobni ćmy (3 x), drobniuchny (I x), jbremniuchny (1 x), głddziuchny (1 x), gotowiuchny (1 x), jaśni uchny (l x), kędzierzawi uchny (1 x), kroci uchny (1 x), mierni uchny (4 x), mil uchny (1 x), miser-ni uchny (1 x), młodzi uchny (3 x), mocni uchny (1 x), nadobniuchny (2 x), nę.dzniuchny (1 x), nowi uchny (1 x), piękniudmy (2 x), pownłniuchny (2 x), prościuchny (I x), ślizi uchny (1 x), słodu chny 'słodzi uchny' (1 x), spdłni uchny (I x), spokojni uchny (1 x), starzuchny (1 x), subtylniuchny (1 x), szczupluchny (4 x), tłuści uchny (1 x),

¹ Zob. tu SP XVI, t. I, 1986, s. CXVIII.

⁵ Korzystam tu /. indeksu a le.r%odo SDor, 1973.

fyluchny (2 x), ubożuchny (2 x), wyborniuchny (1 x), zieleni uchny (1 x), zimniuch-ny (lx), żadniuclmy (1 x).

Interesujące jest porównanie dystrybucji przyrostka -uchny dawniejszej (u Mączyńskiego) i dzisiejszej. Ogólnie można powiedzieć, że przyrostek -uchny łączy się z przymiotnikami wartościującymi: 1) jakościowo dodatnio (np. ładny - hdniuchny); 2) jakościowo ujemnie (np. głupi - ghtpiuchny), 3) ilościowo dodatnio (np. pełny - pełniuchny), 4) ilościowo ujemnie (np. kwik: -króciuchny), 5) z przymiotnikami oznaczającymi kolory (np. biały - bieluchny), 6) z innymi przymiotnikami (np. nagi - nag uchny). Różnice ilościowe w dystrybucji przyrostka uchny u Mączyńskiego i w SDor można by najkrócej przedstawić w postaci tabelki (w podliczeniach nie są brane pod uwagę warianty murfonologicznc):

Przymiotniki:	Mączyński	SDor
jakościowo	16	1S
jakościowo	9	4
ilościowo +	3	4
ilościowo -	6	18
oznaczające kolory	1	11
inne	2	7
Razem	37	62

Oczywiście zaliczenie poszczególnych przymiotników do takiej czy innej grupy jest nieraz kłopotliwe i może być dyskusyjne, co trudno w tym miejscu szczegółowo rozważać. Pewne ogólne różnice między stanem reprezentowanym przez Mączyńskiego a stanem reprezentowanym przez SDor są jednak dosyć wyraźne. Najwyraźniejsza różnica występuje w zakresie przymiotników oznaczających kolory. U Mączyńskiego jest tylko zieleni uchny, w SDor są m.in. takie, jak bieluchny, różowiuchny, szar uchny, żółci uchny itd. (ogółem 11). Podobnie dość duży przyrost mamy dziś w grupie derywatów od przymiot ników nazwanych tutaj ilościowo ujemnymi. U Mączyńskiego mamy tylko 6 tego typu przymiotników:cieniuchny, drobniuchny, krociuchny, powoiniuchny, szczupluchny, tyluchny 'tantullus, tylusicńki', dzisiaj jest ich znacznie więcej np. ciaśniuchny, leci uchny, małuchny, niziucimy, słahiuchny, wąziucfmy itd. (w SDor ogółem 18). Natomiast grupa derywatów od przymiotników nazwanych tutaj jakościowo ujemnymi jest u Mączyńskiego wyraźnie liczniejsza (9 x) niż w SDor (4 x). U Mączyńskiego są tu takie przymiotniki, jak chorzuchny, wier-niucimy, tniserniuchny, nędzniuchny, stdruchny, szpalniuchny, ubożuchny; zintniuch-ny, żndniuchny (od żądny 'szpetny'); dzisiaj można tu zaliczyć tylko biedniuch-nu, gtupiuckny, ubożuchny i ewent. daw. uporniuchny 'uparty'.

Pod względem funkcji formacje na -uchny występujące u Mączyńskiego można podzielić na dwie grupy w zależności od tego, jakie im towarzyszą odpowiedniki łacińskie. Jedna grupa, liczniejsza, ma odpowiedniki łacińskie