24 (685)

Ewa Trawicka

■ c

Rozkład surowców w poszczególnych odmianach wskazuje na wyraźną tendencję do imitowania wyrobów srebrnych w mniejszych egzemplarzach (62 proc. w grupie A). Wraz ze zwiększaniem się średnicy kabłączków tendencja ta maleje na rzecz wykorzystania również innych niż brąz metali kolorowych - w grupie C pojawiają się kabłączki wykonane z miedzi (ryc. 13, kat. 1943) i mosiądzu. Rozkład surowców w poszczególnych odmianach prezentuje poniższy wykres:

Kabłączki esowate wszystkich trzech odmian znane są z wcześniejszych badań w Gdańsku. Na stanowisku 1 (gród) odmiana A pojawiła się pod koniec X wieku i trwała w użyciu do połowy wieku XIII, odmiana B od połowy XI do początków XIV wieku, a odmiana C od początku XIII do pierwszej połowy XIV wieku [Hołowińska 1959, s. 68-69]. W okresie od końca X do końca XII wieku dominują więc okazy małe i średnie, wykonywane głównie z cyny, ołowiu i ich stopów, wyjątkowo zaś ze srebra i posrebrzane [ibidem 1959, s. 68]. Od początku XIII wieku zaczynają tu dominować kabłączki mie

dziane i brązowe, przy jednoczesnym zwiększeniu się ich średnicy. Stan ten trwa aż do połowy XIV wieku [ibidem 1959, s. 69]. Nieco inaczej sytuacja wyglądała na stanowisku 2 (rzemieślnicze podgrodzie), którego pierwszy horyzont zabudowy obejmuje lata 1170-1200 [Kościński 1998, s. 99], Kabłączki odmiany A nie wystąpiły tu w ogóle, za to odmiany B i C od początku koegzystowały ze sobą, z tym że kabłączki mniejsze przetrwały jedynie do pierwszej połowy XIII wieku, podczas gdy okazy większe trwały w użyciu do pierwszej połowy XIV [Karasiewicz 2001, s. 310-311]. Widać tu również wyraźnie przewagę w użyciu miedzi, brązu i mosiądzu nad cyną, ołowiem i srebrem.

Na obecnym etapie badań, przy dość szerokim datowaniu poszczególnych warstw ze stanowiska w piwnicach Hali Targowej, nie ma możliwości wykorzystania odkrytej kolekcji esowatych kabłączków skroniowych dla rozstrzygnięcia kwestii następstwa czy koegzystencji we wczesnośredniowiecznym Gdańsku poszczególnych odmian. Stwierdzić można jedynie, że znaczna większość bogatego zbioru pochodzi ze znalezisk grobowych mieszczących się w datowanej na koniec XII i pierwszą połowę XIII wieku II fazie zabudowy kościoła. Wydaje się więc, że wszystkie trzy odmiany znajdowały się w użyciu w tym samym czasie, o czym świadczyć może również odkrycie egzemplarzy odmiany A i C przy jednym szkielecie (kat. 1926,2152).

Nr kat. 1922

Miejsce znalezienia: warstwa 1695A, wypetnisko wkopu pod chatę

Opis ogólny: 2 fragmenty kabtączka esowatego z drutu brązowego

Wymiary: średnica wewnętrzna 23 mm, średnica drutu 2,5 mm Surowiec: brąz Chronologia: XI—XIII wiek

Nr kat. 1923

Miejsce znalezienia: grób 1225, pochówek 287, szkielet 405 Opis ogólny: 1 fragment kabtączka z drutu brązowego Wymiary: średnica drutu 2 mm Surowiec: brąz Chronologia: XI—XIII wiek

Nr kat. 1924

Miejsce znalezienia: pochówek 356, szkielet 57 Opis ogólny: 1 esowaty kabtączek skroniowy z grubego brązowego, pokrytego szczelnie warstwą srebra Wymiary: średnica wewnętrzna 18 mm, średnica drutu 5 Surowiec: brąz/srebro Chronologia: XI—XIII wiek