24 (804)

dążenia do zwycięstwa w grze lub zabawie wytwarza się rywalizacja między poszczególnymi dziećmi lub wyłonionymi zespołami i drużynami. W walce o pierwszeństwo może dochodzić do różnych konfliktów i antagonizmów, wystąpienia czynności zmierzających do osiągnięcia sukcesu za wszelką cenę, bez respektowania norm współżycia społecznego.

Z tych względów potrzebna jest kontrola zabaw i gier dzieci przez dorosłych. Powinna ona zapewnić przestrzeganie zasad,,uczciwej gry”, przeciwdziałać objawom braku koleżeństwa oraz występowaniu oszustw mających umożliwić uzyskanie zwycięstwa.

W wieku szkolnym zaczynają tworzyć się nieformalne grupy dzieci wykazujących podobne upodobania i zainteresowania. Grupa chłopców organizuje w wolnym czasie grę w piłkę nożną, chodzi na mecze lub łowi ryby. Grupa dziewcząt wspólnie bawi się lalkami, haftuje lub słucha ulubionych piosenek.

Nieformalne grupy rówieśnicze kształtują się niejednokrotnie na podłożu zainteresowania kolekcjonerstwem. Może ono przyjąć formę zbierania znaczków pocztowych, starych monet, minerałów, widokówek, określonego rodzaju czasopism lub książek.

Kolekcjonerstwo sprzyja rozwojowi umysłowemu dzieci i młodzieży, stwarzając okazję do poznawania różnych przedmiotów i zjawisk. Przyczynia się ponadto do kształtowania się zamiłowania do ładu i porządku oraz umiejętności porządkowania i systematyzowania.

Kolekcjonerstwo może również wpływać niekorzystnie na kontakty społeczne wytworzone w grupie rówieśniczej. Kolekcjoner pragnie zdobyć „dla siebie” określone przedmioty, co sprzyja wytwarzaniu się chęci posiadania oraz zawiści przejawianej w odniesieniu do kolegów mających bogatsze zbiory. Przy ich gromadzeniu dochodzi nieraz do drobnych oszustw lub nawet kradzieży.

Z powyższych względów dorośli powinni zachować kontrolę nad kolekcjonerstwem dzieci. Pożądane jest stwarzanie przy tym sytuacji wychowawczych sprzyjających podzieleniu się częścią swych zbiorów z dziećmi, które ich nie posiadają, obejrzeniu okazów przez kolegów lub wykorzystaniu w szkole przez nauczyciela. Niezbędne jest również przeciwstawianie się wszelkim sposobom nieuczciwego gromadzenia zbiorów oraz karanie popełnianych przy tym oszustw lub kradzieży.

Oprócz wspólnych zainteresowań w powstawaniu kontaktów kole-

żeńskich w grupach rówieśniczych pewną rolę odgrywają cechy wyglądu zewnętrznego. Dzieci w wieku szkolnym chętniej nawiązują kontakty z rówieśnikami o schludnym ubiorze, dbającymi o czystość osobistą, sprawiającymi miłe wrażenie, nie wykazującymi dostrzegalnych defektów rozwojowych lub cech fizycznych wyróżniających je niekorzystnie od otoczenia.

Na kształtowanie się kontaktów koleżeńskich wpływają ponadto niektóre cechy zachowania się. U chłopców pożądane cechy kolegi to sprawność fizyczna, sukcesy w sporcie, pewność siebie, odwaga; u dziewcząt większą rolę odgrywają uprzejmość, uczynność, umiejętność właściwego zachowania się w towarzystwie, postępy w nauce.

Niekorzystny wpływ na kontakty koleżeńskie dzieci wywierają skargi na kolegów zgłaszane nauczycielom. Są one powodem narastania konfliktów, wytwarzania się postawy wzajemnej podejrzliwości, niechęci i wrogości, występowania zachowań agresywnych. Nieuzasadnione skargi przyjmujące formę wzajemnych insynuacji, podejrzeń i oskarżeń wpływają destrukcyjnie na więź grupową oraz atmosferę współżycia społecznego w grupie.

Jednym z czynników sprzyjających zmniejszaniu się ilości skarg są normy i zasady określające sposób ich zgłaszania. Z. Zaborowski i B. Morawska przeprowadzili w II klasie szkoły podstawowej badania¹ dotyczące wpływu norm na ilość skarg zgłaszanych nauczycielowi przez uczniów. W trakcie eksperymentu wychowawczyni starała się ukształtować u dzieci dwie normy: „nie należy skarżyć w czasie lekcji”, „można skarżyć tylko w sprawach ważnych”. Po wytworzeniu u dzieci tych norm ilość zgłaszanych przez nie skarg znacznie się zmniejszyła.

W kontaktach interpersonalnych w grupach rówieśniczych występują czynności prospołeczne przyjmujące formę dzielenia się z kolegami, udzielania im pomocy, ochrony przed napaścią. Przedmiotem badań była zależność czynności prospołecznych występujących u dzieci od takich czynników, jak: wiek, płeć, status społeczny rodziny. R. Urugel-Semin² tworzyła sytuację eksperymentalną, w której badane dzieci dokonywały podziału otrzymanych orzechów między siebie

49

1

   Są one dokładniej omówione w pracy Z. Zaborowskiego Podstawy wychowania zespołowego. Warszawa PWN 1967, s. 126 — 134.

2

   R. Urugel-Semin Morał behavior and morał judgement of children. „Journal Abnormal Social Psychology” 1952, 47, 2.

^ — Psychologia...