256 (42)

256 Część IV

współczucia wskazywać, por. np. kndpiśćko nadwgato su, ksąyłśćko zginęło, śćc-rćsćku su naóegalć, v olćśćko słuźeło tyle lat.

W kilku wypadkach przydawki wskazują na stosunek szczególnie pozytywny, por. np. koxunć v o.fćśćko, zimććśćko ('wiosna'), dobre, slonećne v'odrćścko ('pogoda')¹.

W kilku formacjach na -(/ść)fco jest też widoczna funkcja wyraźnie deminu-ty wna, np. w tych nazwach, które odnoszą się do części ciała dziecka, np. d'upi-śćko, >i'oscśćko, oććśćko, $k'ariiiśĆ:ko ('policzek') czy z'qbiśĆko. W lego typu formacjach możemy już mówić o wtórnie wyodrębnionym przynajmniej w sensie funkcyjnym - przyrostku deminutywnym -ikrko, który wchodzi w wyraźną opozycję z przyrostkiem -iśće o funkcji augmentatywnej, np. n oseścko 'mały nosek' - noseśce 'duży nos'. Opozycja taka jest szczególnie widoczna w nazwach różnych przedmiotów, por. np. dótńiscko 'mała sień' - domiśce 'duża sień', jizbi-śćko 'mała izba' - jizbiśćc 'duża izba', x'ććeśćko 'mały dom', małep&leSłko itd:^{2 3}

W formacji rojiśćko (pscół) mamy zdrobnienie o szczególnej funkcji „impre-sywnej", w której chodzi o wpłynięcie na postawę słuchacza, por.: „Może te be me spredoł rojiśćko p.śćół". Mowa tu chyba o normalnym roju pszczół, a użycie tu formacji na -iśćko ma podkreślić, że prośbo mówiącego dotyczy rzeczy właściwie tak drobnej, tak niewielkiej.

Jest jednak rzeczą charakterystyczną, że w sensie formalnym kaszubskie formacje na -iśćko od podstawowych formacji nu -iścc nic zdołały się oderwać, nic ma bowiem takich kaszubskich formacji na-iśćko, które by tworzyły wprost od rzeczowników prostych, nierozwiniętych przyrostkiem -iśćc. Choć więc można by już mówić o przyrostku -iśćko w sensie funkcjonalnym (typ dómi-śćko), to jeszcze za wcześnie, by mówić o samodzielnym przyrostku -iśćko w sensie formalnym, dystrybucyjnym. Nasuwa się tu też uwaga ogólniejsza: proces powstawania nowych przyrostków w wyniku perintegracji bywa (jest) procesem stopniowym, etapowym. W pierwszym etapie dokonuje się usamodzielnienie przyrostka w sensie funkcjonalnym, a dopiero następnie wyodrębnia się samodzielny przyrostek w sensie formalnym, dystrybucyjnym.

3. We współczesnym języku polskim formacje na -iszczko nie są notowane, brak ich chociażby w SDor. Ale w historii języka były one znane, por. np. już w SSlp wyraz koszyszczko bot. Werbena officinalis', w którym można by się dopatrywać, choć z pewnymi wątpliwościami, właśnie formacji na -iszczko; w SI* XVI mamy obok formacji koszyszczko Werbena...' (i w tymże znaczeniu koszy sko) też. formacja igrzyszczko 'zabawa', objaśnioną jako 'dem. od igrzyszcze', i &>bicr-czyszczko 'dcm. od kobicrczysko' (kobierczyszczko siarę), u Mączyńskicgo jest ogfiiszczko. Poza tym u Knapiusza (1643 r.) mamy: domiszczko 'podły dom' (s.v. chłopisko), or i iszczko 'orzeł podły, orlic// (s.v. orzeł podły), chłopczyszczko (w Przedmowie do słownika, karla 4v), kucharczyszczko 'ki:chcik' (s.v. chlopisko) i kuduirzyszczko'kuchta' (s.v. kuchcik),płaszczyszczko(s. v. płaszczyk), też koszyszczko 'gołębieziele, żeleźnik'. LindenotujezXVII w. formacjęmieściszczko(s.v. mieścisko): Ten, co jamy dał wszelkiemu zwierzowi leśnemu, tu mkściszczku swojem gospody mieć nic mógł (Kancyonał gdański M. Rybińskiego z 1619 r.); u 1 .indego jest leż żgłiszczko (też żglisko i zgliszcze), ale bez cytatu i wskazania źródła. Formacja na -(iszcz)ko znalazła się też w innym tekście XVII-wiec/.nym³:

Przeto sie dalej z Lublina wynoście,

TJborzYfSzczka sprosnc w otchłań sie przenoście.

Wasz grunt jest piekło, na nim sie fundujcie.

Zbory budujcie.

W tym samym tekście znalazła się też ekspresywna forma zborzyszcze:

Nuż. okładaj przepukłą, ksie, wiarę plastrami.

Smaruj słabe zborzyszcze szarymi maściami.

Nagniłe nogi wiary wzmagaj, gdy już chramie.

Nie mieszkaj, bo ze mdłości wszytka sie wskroś złamie.

4. Poza Kaszubami formacje na -iszczko są znane i /. innych polskich gwar. W SGP Karł (s.v. dziecię) notowana jest forma l.mn. dzieciszczka (z Poznańskiego), a w słowniku SychKoc (t. I, 1980, s. 117, 118) zostały odnotowane formy dzieciszczko (Naszedzieciszczko płacze, pudź dó mnie, woźna cia opka) i (prze-starz.) pieszczotliwe dzicszczko (Matka /.merli, a tera te biedne cłzicszczka same ostali).

Spotyka się też. nazwy miejscowe na -iszczko, np. nazwa Grodz iszczko występuje jako nazwa wsi (części wsi) w woj. poznańskim (2 razy)*, a nazwa Siedliszczki w woj. chełmskim i lubelskim^{4 5}. Nazwę terenową pl. Rębiszczka zapisał z północy Kaszub (z 1889 r.) J. Treder⁶, Nazwy miejscowe takie, jak llra-dishko, Sedlistka, Tyniśłko notowane są też. w Czechach^{1 J}.

1

^ Ów stosunek współczucia czy litości widoczny jest też w formacjach podstawowych na -iSle, np. To xlopi5ćc mu do itelfiimiii icc z loko babę, bedne. ńebomćeśa:, Kie jc tuk źiU tex ziHńefeŚĆOV itd. Podobną funkcję przyrostka -isko możemy obserwować też u rzeczowników żywotnych w poisz,czyżnie ogólnej, por. np. biedne dzieciska, biedny żoblierzysko, słabe chtopisko, znużone knnisko, bezdomne pstsko itd. (przykłady /.a SDor).

2

Por. tu leż relacje funkcyjne w obrębie formacji paluszek - polec paluch, siostrzyczka -

3

siostra - siostnyca itd.

4

' Zob. tu Nowak Z., 196S, s. 2% {zborzyszczko) i 252 (zbonuszcze).

- P. doc. S. Gali z Łodzi zawdzięczam uprzejmą informację, że nazwę Grcdziszezko nosi też rezerwat archeologiczny we wsi Ciecz, gromada Dominowo, po w. Środa, woj. poznańskie (według podziału administracyjnego sprzed 1975 r.).

5

^l) 2ob. WUN VI, 1.1, III, 19S0, 1982. Co do formy (Sic<Ui$zcz)ki to por. tu gwarowe oboczności Deksyjne w l.mn. typu jusiołka {/ jusiołki, nosidła // iiosirf/y itd.

6

/.ob. Treder 1978, s. 107.

³¹ $voboda J., Śmilauer V„ 1961), t. V, s. 178, 268, 287.