25

środowiska społecznego. Nie jest ona jednak jego mechanicznym wytworem dzięki swej podmiotowości i zdolności do zachowań kreatywnych. Założenia epistemologiczne pracy socjalnej można określić następująco:

-    Poznanie jednostki i środowiska społecznego musi opierać się na doświadczeniu. W teorii pracy socjalnej winny kumulować się odpowiednio opracowane i uporządkowane wyniki badań empirycznych. W pracy socjalnej natomiast czerpać należy zarówno z ustaleń nauki, jak i z osobistego doświadczenia oraz introspekcji.

-    Możliwe jest tworzenie norm i wzorców sytuacji społecznych. Służą one do określania celów pracy socjalnej, do oceny jej rezultatów.

Założenia i zasady praktyczne dotyczą przebiegu i uczestników procesu

pracy socjalnej. Z ich obszernej listy²³ należałoby wybrać następujące:

-    Przedmiotem oddziaływania socjalnego jest nie tylko pojedyncza osoba, ale także warunki, jakie kształtują jej sytuację oraz środowisko społeczne.

-    Pracę socjalną prowadzi się z osobami w różnym wieku, a każda faza życia charakteryzuje się specyficznymi ograniczeniami i możliwościami.

-    Z uznania podmiotowej roli jednostki i postrzegania jej w kontekście środowiska społecznego wynika dyrektywa wydobywania i uruchamiania „sił społecznych”, tzn. wartości i możliwości tkwiących w podopiecznym i w jego otoczeniu. Owych sił szukać należy w emocjonalnych, fizycznych i intelektualnych możliwościach oraz praktycznych umiejętnościach jednostki. W środowisku społecznym zaś szukać trzeba wzmacniających podopiecznego więzi społecznych, poznawać autorytety grupowe, kulturę środowiskową i normy grupowe, analizować funkcjonowanie instytucji.

-    Dobry pracownik socjalny musi łączyć trzy cechy: kompetencję zawodową, doświadczenie życiowe i autentyczne zainteresowanie drugim człowiekiem połączone z chęcią pomożenia mu.

-    W pracy socjalnej dobro jednostki musi być zespolone z dobrem wspólnym, a w działaniu należy kierować się zasadą primum non nocere.

-    Każda interwencja socjalna winna być aktem twórczym, a nie powielaniem schematów.

-    Dążyć należy do kształtowania relacji między pracownikiem socjalnym a podopiecznym w układzie horyzontalnym, a więc takim, w którym przeważa partnerstwo.

-    Pracownik socjalny winien spoglądać na problemy podopiecznego z jego punktu widzenia, przyjmując postawę zrozumienia i życzliwości. Nie powinien występować w roli wypominającego winy sędziego, lecz partnera, który pomaga jednostce w znalezieniu popełnionych przez nią błędów.

²³ Por.: E. Mazurkiewicz. Sprawność działaniu socjalnego w pedagogice społecznej Heleny Radlińskiej. Wrocław 1983

\

-    W pracy socjalnej należy łączyć działania profesjonalistów i nieprofesjonalistów, pracowników etatowych i wolontariuszy.

-    Praca socjalna nie powinna odwoływać się do przymusu jako środka oddziaływania. Układ socjalno-wychowawczy należy tworzyć na zasadach dobrowolności. Oddziaływać poprzez perswazję, prezentację pozytywnych wzorów zachowań i dróg życiowych.

-    Diagnoza w pracy socjalnej jest elementem terapii. Jest to etap potrzebny nie tylko po to, by dobrze poznać problemy podopiecznego, ale i po to, by pozyskać jego zaufanie. Pomaga mu w uświadomieniu sobie problemów, w zrozumieniu ich istoty. Bez tego niemożliwa jest dalsza praca oparta na partnerstwie i zasadzie odpowiedzialności człowieka za jego własny los.

Działanie socjalne jest zespoleniem realizacji zasad prakseologicznych i etycznych. Poszanowania wartości wymaga się zarówno od zawodowych pracowników socjalnych, jak i od wolontariuszy. Jednak rozwój refleksji nad etycznymi aspektami pracy socjalnej nastąpił wówczas, gdy pracownicy socjalni zaczęli zabiegać o wzmocnienie prestiżu swojego zawodu, określenie jego zadań i specyfiki na tle innych profesji paramedycznych i pedagogicznych. Z inicjatywy stowarzyszeń zawodowych powstawały w poszczególnych krajach kodeksy etyczne wyznaczające podstawy deontologii zawodu pracownika socjalnego¹. Oto najważniejsze zasady i wartości występujące w tych dokumentach:

-    Człowiek jest najwyższą wartością, ma nienaruszalne prawo do samostanowienia.

-    Wszyscy są równi w dostępie do usług socjalnych, nikt nie może być dyskryminowany.

Etyka

pracownika

socjalnego

-    Praca socjalna jest działalnością bezinteresowną, to znaczy pracownicy socjalni nie mogą czerpać z niej nielegalnych korzyści.

-    Podopieczny ma prawo do pełnej informacji o swojej sytuacji i stosowanych wobec niego procedurach interwencji socjalnej.

-    Pracownika socjalnego obowiązuje tajemnica zawodowa.

-    Działania socjalne nie mogą naruszać dóbr osobistych (dobrego imienia, godności) podopiecznego.

-    Pracownika socjalnego obowiązuje postawa tolerancji wobec podopiecznych. Jego poglądy i zachowania jako osoby prywatnej nie mogą mieć wpływu na zawodową ocenę sytuacji podopiecznego i niezależność podejmowanych decyzji.

-    Pracownik socjalny musi być bezstronny. W rozstrzyganiu sporów winien

117

1

W 1987 roku utworzone zostało Polskie Towarzystwo Pracowników Socjalnych. Na jego II Zjeździć - w 1991 roku - Zarzad Główny zaprezentował projekt kodeksu etycznego pracownika socjalnego