26 (167)

są one naprawdę równoważne terminowi definiowanemu i czy posługują się słownictwem prostszym niż definiowany termin.

Wróćmy do prezentowanych wcześniej przykładów. W zdaniach

• > f/\rMO*    ..... 'ł '•    *    ••    •    • rv.

stępujące terminy: irivitim. clokucja i mnemonika. Załóżmy, że do tych zdań wprowadzono pewne minidcfinicjc.

1. Od czasów wczesnego średniowiecza retoryka wcs/.ła do szkół jako główny przedmiot w programie trivium (systemu edukacyjnego poprzedzającego quadrivium).

2 W szkole XVIl-wiecznej skoncentrowano się na sztuce elokucji. będącej jednym z działów retoryki.

3. Z potrzeb retorycznych zrodziła się wykorzystywana później w szkole mne* monika (mnemoteclmika).

Wprowadzone (kreślenia nie spełniają powyższych warunków, nic są poprawnymi, dobrymi definicjami.

W przykładzie pierwszym mamy do czynienia z definicyjnym „grzechem powszednim” - z błędnym kołem definicyjnym (łac. idem per idem ‘to samo przez to samo’). Jest to w tym wypadku tzw. błędne koło pośrednie polegające na takim definiowaniu dwóch czy więcej terminów, że termin A definiuje się poprzez termin B, a termin B poprzez termin A (czyli: „trivium - system edukacyjny poprzedzający quadri-vium": „quadrivium - system edukacyjny następujący po trivium”).

W drugim przykładzie definiens ma szerszy zakres niż definiendum (definiens: „jeden z działów retoryki" odnosi się nic tylko do elokucji, lecz i do inwencji, kompozycji, mnemoniki). Zaznaczono tylko nadrzędną klasę (genus ptoximuni) bez informacji o cechach wyróżniających (diffcicntia specilica). A jeśli już musimy zdecydować się na któryś z tych elementów definicji klasycznej, wybierajmy drugi jako lepiej pokazujący specyfikę definiowanego terminu. W ostatnim przykładzie użyty synonim jest równic niezrozumiały jak wyraz, który ma objaśniać. To kolejny typowy błąd w definiowaniu (łac. ignotum per ignotum ‘nieznane przez nieznane’).

Po poprawieniu błędów definicyjnych powyższe zdania mogłyby brzmieć następująco:

1.    Od czasów wczesnego średniowiecza retoryka weszła do szkół jako główny

iCSOh    o.....— i^T‘/ ............ • • * i    t

szczebla nauczania.

lub wyraźniej:

Od czasów wczesnego średniowiecza retoryka weszła do szkół jako główny przedmiot triviutn, czyli podstawowego szczebla nauczania, obejmującego poza tym dialcktykę i gramatykę.

2.    W szkole XVD-wicczncj skoncentrowano się na sztuce elokucji (wysłowienia).

lub szerzej:

W szkole XVIl-wicczncj skoncentrowano się na jednym dziale retoryki sztuce elokucji (wysłowienia).

3.    Z potrzeb retorycznych zrodziła się wykorzystywana później w szkole mnemonika (sztuka zapamiętywania).

lub:

Z potrzeb retoryki zrodziła się wykorzystywana później w szkole mnemonika (mncmoiechnika). czyli sztuka zapamiętywania.

Jak widać, różne są sposoby wprowadzania uproszczonych definicji do tekstu. Wykorzystuje się przede wszystkim nawiasy i wyrażenia postpozycyjnc, czyli umieszczane po słowie definiowanym. Można też umieścić nowy termin po jego definicji (propozycja). Oto ilustracja tych trzech możliwości:

W starożytnej Grecji szkoła retora (nauczyciela wymowy) była ostatnim i najwyższym szczeblem nauczania.

W starożytnej Grecji szkoła retora, czyli nauczyciela wymowy, była ostatnim i najwyższym szczeblem nauczania.

W starożytnej Grecji szkoła nauczyciela wymowy, czyli retora, była ostatnim i najwyższym szczeblem nauczania.

55