28

Ponadto w kraju posiadamy - wspomniane wcześniej - tzw. zbiorniki suche (okresowe); buduje się je przede wszystkim na potokach górskich. Są one ważnym elementem ochrony przeciwpowodziowej. Zalicza się je do obiektów przyjaznych środowisku obiektów i mało inwazyjnych dla przyrody, jeśli ulokowane są w miejscach o „małych walorach przyrodniczych”. Zapora zbiornika suchego posiada konstrukcję, która umożliwia samoczynnie lub poprzez zamierzone zarządzanie piętrzenie wody podczas wysokich wezbraó. Zatrzymana woda jest, po przejściu fali wezbraniowej, stopniowo oddawana do potoku. Natomiast w czasie średnich przepływów i niewielkich wezbrał) zbiorniki te nie zatrzymują wody i pozostają puste. Czasza takiego zbiornika przez większość roku pozostaje sucha i z reguły porośnięta jest roślinnością trawiastą. Możliwe jest też leśne wykorzystanie misy zbiornikowej, natomiast nie przeznacza się jej pod zabudowę. Dzięki takiej konstrukcji, zapora zbiornika suchego nie tworzy przeszkody dla ryb wędrownych (Wawręty, Rutkowski 2004, Betleja i in. 2005). Wykaz większych suchych zbiorników Polski zawarto w tabeli 2.8.

Tabela 2.8. Większe suche zbiorniki w Polsce (GUS 2008a)

Nazwa zbiornika	Rok uruchomienia	Pojemność (hm^3)	Powierzchnia (km^1)
Sobieszów na Kamiennej	1909	6,7	2,0
Cieplice na Wrzosówce	1909	4,9	2,1
Mirsk na Długim Potoku	1910	3,9	1,0
Mysłakowice na Łomnicy	1913	3,6	1,0
Jarnołtówek na Złotym Potoku	1907	2,4	0,6

Uwago: uie ma nazw geograficmych. ponieważ zbiorniki .istnieją" tylko w czasie wezbrań

W dorzeczu Odry funkcjonuje kilkanaście suchych zbiorników przeciwpowodziowych (wykonanych w latach 1907-1913), natomiast w dorzeczu górnej Wisły w zabudowie zlewni potoków górskich suchych zbiorników przeciwpowodziowych nie mamy. Istnieją opracowania uzasadniające potrzebę i celowość stosowania suchych zbiorników powodziowych w karpackim obszarze dorzecza Wisty. Na podstawie analizy ekonomicznej zlokalizowano tam 37 „zbiorników efektywnych”, tzn. po utworzeniu zbiorników korzyści płynące z ich funkcjonowania byłyby większe lub równe kosztom zabudowy zbiornikiem. W tym kontekście korzyści należy rozumieć jako minimalizację kosztów społecznych, ponoszonych w związku z powodzią (Chojnacki 199Sa).

W ramach Programu dla Odry 2006 planowana jest budowa zbiorników przeciwpowodziowych, w tym suchych: Racibórz na Odrze (w pierwszym etapie jako zbiornik suchy), Rzymówka na Kaczawie, Grobla na rzece Nysa Mała (wariant suchy i mokry) (Matuszek 2005a).

Ponieważ jeziora nadpiętrzone są pominięte w naszych Rocznikach Statystycznych, podaję za DepczyAskim (2005) listę „większych jezior nadpiętrzonych”, uszeregowanych według pojemności dodatkowych, tj. uzyskanych dzięki nadpiętrzeniu (tab. 2.9).

Tabela 2.9. Większe jeziora nadpiętrzone w Polsce (wg Depczyńskiego 2005)

Jezioro	Pojemność dodatkowa (hm^3)	Jezioro	Pojemność dodatkowa (hm^3)
Pakoskie	47,7	Głębokie	16,6
Rajgrodzkie	31,7	Żarnowieckie	-13,0
Nidzkie	30,0	Kaduńskic	-12,0
Necko	27,7	Serwy	11,0
Miedwie	27,5	Dzieżgoń	9,0
Gopło	21,2	Urszulewskie	9,0
Wadąg	18,5	Powidzkie	-9,0
Jeziorak	18.0

Należy sobie uświadomić fakt, że uzyskany efekt nadpiętrzenia w jeziorze Pakoskim, wynoszący 47,7 min nr, jest większy od pojemności całkowitej zbiornika Klimkówka (43,5 min m³, tj. 20. w kolejności krajowy zbiornik zaporowy pod względem pojemności całkowitej).

Spośród innych polskich jezior nadpiętrzonych, nie uwzględnionych w cytowanej tabeli, można wymienić: Wonieść, Wytyczno, Kowalskie, Krzeczeń, Berzyńskie, Dratów, Lubstowskie, Mytycze, Żnińskie Duże, Tomasznie, Więcborskie, Sobiejuskie, Brąswałd, Skomelno, Witosławskie, Bikcze. W tych jeziorach efekt uzyskania dodatkowej pojemności jest mniejszy niż 9 min m³.

2.3. Funkcje zbiorników zaporowych i stopni wodnych

W przeciwieństwie do jezior, każdy zbiornik zaporowy tworzony jest w jakimś celu gospodarczym. Już w dawnych okresach historii ludzkości budowano zbiorniki, aby zmagazynować wodę do nawadniania pól uprawnych i zaopatrzenia ludności. Pierwsze przekazy o budowie zapór pochodzą z Egiptu i Babilonii. Około 2900 lat p.n.e. wzniesiono zaporę w celu spiętrzenia wód Nilu. Woda z powstałego zbiornika służyła do zaopatrzenia ludności stolicy Egiptu - Memfis. W podobnym okresie historycznym rozpoczęto stawianie zapór i tworzenie zbiorników w Babilonii (Cłodek 1985). System irygacyjny Dujiang w Chinach, który był wykorzystywany do nawodnień terenów rolniczych o obszarze około 800 tys. ha liczy sobie 2200 lat (Zapory a rozwój 2000). Na pewno sztuka tworzenia niewielkich grobli na rzekach i wykorzystywania wody do nawodnień w powstałym spiętrzeniu była znana i stosowana na tysiące lat wcześniej. Najstarszymi znanymi pozostałościami „działań hydrotechnicznych" są znaleziska w Mezopotamii - są to resztki kanałów nawadniających sprzed 8000 lat (Zapory a rozwój 2000). Z kolei, jedną z najstarszych zapór, która w czasach dzisiejszych jest jeszcze eksploatowana, znajduje się na terenie obecnej Syrii. Została wybudowana około 1300 lat p.n.e. Jest to zapora ziemna z narzutem kamiennym (Jankowski 2008).