294 295

5)    zewnętrzne opisy zjawisk wymagających od dzieci samodzielnego ich wyjaśnienia;

6)    opisy określonych czynności przewidzianych do samodzielnego wykonywania przez dzieci.

Podałem kilka możliwych wariantów konkretyzacji rozważanej funkcji podręcznika. Nie wyczerpuje to oczywiście wszystkich możliwości w tym zakresie. Przykłady te mają bowiem tylko charakter ilustratywny w stosunku do ogólniejszych założeń w tym przedmiocie rozważań.

Konecpcja podręcznika powinna być również oparta na określonym systemie pracy edukacyjnej. W niniejszej publikacji uznałem sprawę stosowania zróżnicowanych form organizacyjnych aktywności dzieci za jedno z założeń. Ma to oczywiście określone konsekwencje także dla podręcznika szkolnego.

Podręcznik powinien mieć charakter „wariantowy”. Wariant pierwszy, podstawowy — to podręcznik zawierający rejestr treści jednolitych, przewidzianych dla wszystkich dzieci. Wariant drugi — to zeszyt ćwiczeń dla dzieci zawierający ćwiczenia, ustopniowane pod względem trudności, dla dzieci o różnych możliwościach intelektualnych. Ćwiczenia powinny być ściśle zsynchronizowane z treścią wariantu podstawowego podręcznika, a tylko zróżnicowane pod względem stopnia trudności. Tego typu koncepcja podręcznika może być instrumentem dla nauczyciela organizującego aktywność zróżnicowaną dzieci, umożliwiającą im osiąganie zadowalających postępów w nauce.

ZNACZENIE NIEKTÓRYCH POMOCY GRAFICZNYCH W EDUKACJI WCZESNOSZKOLNEJ

Środek dydaktyczny o charakterze graficznym odzwierciedla określone obiekty realne za pomocą obrazu drukowanego, wykresu, schematu, tablic graficznych czy określonych tekstów.

Podane w tym opracowaniu przykłady pracy, uwzględniające różne metody czy formy organizacyjne, określają funkcje pomocy graficznych. Szczególne znaczenie w tym zakresie mają obrazy drukowane (pojedyncze i historyjki obrazkowe), tablice ortograficzne, teksty pisane i drukowane. Tego typu pomoce mają szczególne zastosowanie w kształceniu i rozwijaniu języka dzieci.

Każdy obraz stanowi swoiście rozumiane odzwierciedlenie określonych elementów poznawanej rzeczywistości, w odpowiednim układzie. Ze względu na liczbę odzwierciedlanych elementów treści możemy podzielić obrazy na jednoelementowe i wieloelementowe. Ze względu natomiast na układ tychże elementów treści — na obrazy statyczne i dynamiczne.

Obrazy statyczne mają mniejszy zakres stosowalności aniżeli obrazy dynamiczne. Podstawową funkcją obrazów o charakterze statycznym jest ukazywanie obiektów realnych i przyporządkowanych im nazw, poznawanie określonych pojęć matematycznych (np. poszczególne elementy obrazów statycznych mogą występować w roli elementów określonych zbiorów).

Obrazy o charakterze dynamicznym mają wielostronne zastosowanie.

Dynamiczny układ elementów treści polega na odzwierciedleniu nie tylko poszczególnych obiektów realnej rzeczywistości, ale w szczególności wzajemnych relacji o charakterze czynnościowym występujących między tymi obiektami. Dynamizm obrazów najpełniej oczywiście występuje w filmie. Niemniej obrazy drukowane, dzięki odpowiedniemu ujęciu graficznemu, mogą ujmować elementy działania. Działanie to w szerszym aspekcie jest ujmowane w historyjkach obrazkowych, a w węższym — w pojedynczych obrazkach.

Określone zdarzenia, realne lub odzwierciedlone w formie obrazu, są, ze względu na właściwości psychiczne dzieci, czynnikiem inspirującym dzieci do pracy poznawczej. Mają więc ważne znaczenie. Walory te wzrastają w zależności od układu poszczególnych elementów treści odzwierciedlonych na obrazie.

Układ elementów treści na obrazie graficznym może być nie tylko statyczny lub dynamiczny, ale również może mieć formę sumatywną lub strukturalną.

Sumatywny układ treści danego obrazu polega na tym, że poszczególne elementy występują niejako „obok siebie”. Innymi słowy: obraz jest sumą poszczególnych elementów treści.

Sumatywny układ elementów treści występuje głównie na obrazach graficznych o charakterze statycznym, co nie znaczy, że wyłącznie. Może on również występować na obrazach dynamicznych, z jednym wszakże zastrzeżeniem: że relacje między poszczególnymi elementami treści są niejako „ukryte”.

Strukturalny układ elementów treści ma następującą postać: podstawowy element treści znajduje się na pierwszym planie obrazu, zaś elementy drugo — trzeciorzędne itp., są powiązane określonymi

295