276

Henryk Kasza

Ochrona i rekultywacja zbiorników zaporowych

gdzie:

Ważne jest. by populacja ryb drapieżnych była na tyle liczna, aby jej wpływ _n populacje ofiar był znaczący. Istotne jest też. by tworzyło ją kilka gatunków ryb drapieżnych. Wielogatunkowość populacji ryb drapieżnych uzasadniają przynajmniej dwa powody Po pierwsze - taka struktura, dzięki stabilności troficznego piętra drapieżników, zapewnia nieustanną, niezależnie od sukcesu tarłowego poszczególnych gatunków, presję na ryby niedrapieżne. Po wtóre — dostępne nisze ekologiczne zbiornika są w pełni wykonystane. Następuje wyżeranie ofiar w różnych strefach zbiornika (zarówno przy brzegu, jak i w strefie otwartej wody) niemal przez całą dobę i przez znaczną część roku (Starmach 2005).

W naszym klimacie do zabiegów ograniczających liczbę ryb karpiowatych nadają się; szczupaki, sandacze, sumy i bolenie. Te ostatnie mogą w przyszłości pełnić rolę drapieżnika w eutroficznych zbiornikach zaporowych. Ponieważ w zbiornikach zaporowych na ogól nie ma warunków do naturalnego ich rozrodu (duże wahania wody), populacje ryb drapieżnych muszą być sztucznie zwiększane. Materiał zarybieniowy pozyskuje się z własnej wylęgami lub zarybia się obcym materiałem zarybieniowym (Starmach. Jelonek 2000). Na Zbiornika Dobczyckim, w celu intensyfikacji racjonalnej gospodarki rybackiej, ustanowiono 5 obrębów hodowlanych. Są one wykorzystywane do chowu i hodowli na potrzeby zbiornika ryb drapieżnych, takich jak: szczupak, sandacz, boleń, sum europejski. Cykl hodowlany obejmuje zarybianie wylęgiem Zerującym, wylęgiem lub narybkiem podchowanym, podchów ryb do osunięcia dojrzałości rozrodczej i pozyskiwanie tarlaków do wylęgami (Mazurkiewicz-Boroń 2006). W efekcie racjonalnej gospodarki rybackiej, nastawionej na przeciwdziałanie skutkom przewinienia i utrzymanie odpowiedniego stanu jakości wody w zbiorniku, uzyskano oczekiwaną strukturę gatunkową ryb (rys. 5.4). Sukces został osiągnięty dzięki doskonałej współpracy pomiędzy nauką a praktyką (Starmach 2005).

Rys. 5.4. Udział proce Mowy ryb drapieżnych w biomasie ichtiofauny zbiornika Dobczyce (wg Mońka i Godlewskiej - za Mazurkiewicz-Boroń 2006 - zmienione) (pozostałe karpiowale rzeczne, kapiowale zbiornikowe, okoń i inne; -za Jelonkiem i Godlewską 2000)

spiętrzenie

19(6    1990    1995    2000

tata

Specjalistyczną gospodarkę rybacką prowadzi się na zbiorniku zaporowym w Dobczycach od 1988 roku. Przypomnę. Ze jest to zbiornik służący od 1987 raka napatrzeniu w wodę ludności miasta Krakowa (Lagosz 2000). W tego typu zbiornikach zabiegi rybackie muszą być prowadzone wodnie z nadrzędnym celem pełnionym przez zbiornik i nie mogą przyczyniać się do pogarszania jakości wody. Specjalistyczna gospodatfat rybacka musi polegać na utrzymaniu w zbiorniku takiego składu gatunkowego i liczebności ryb, aby przy ich pomocy można było utrzymać równowagę pomiędzy htoplanktonera, zooplanktonem, zoobentosem i rybami, gwarantującą zadawalający stan czystości wody (Starmach. Jelonek 2000).

Inne działania biomanipulacyjne

W zbiornikach zaporowych istnieje potencjalna możliwość skutecznego ograniczenia narybku za pomocą innej metody niż intensywne zarybianie drapieżnikami. Jest to możliwe poprzez regulację poziomu zwierciadła wody w okresie tarta ryb. gdyż od tego czynnika w dużej mierze zależy sukces rozrodczy, określany ilością natybku. Zabieg ten jednak musi być stosowany ostrożnie, by poprzez niewłaściwe postępowanie nie doprowadzić do całkowitej eliminacji narybku, czego następstwem mogą być raptowne wahania liczebności zooplanktonu a w ostatecznym efekcie intensywniejsze zakwity glonów (Frankiewicz. Zalewski 1994).

Większość gatunków naszych tyb, zaliczanych do „napędzających eutrofizację ", składa ikrę na makrofitach. Znając termin składania ikry przez poszczególne gatunki ryb możemy, regulując poziomem wody. sprzyjać lub ograniczać ich rozród. Tego typu dziabnie sprawdziło się „samorzutnie" na Zbiorniku Sulejowskim. W tym zbiorniku okoń jest gatunkiem dominującym, a ploć, leszcz, krąp i jelec są subdommanrami. Badanu dotyczące związku pomiędzy poziomem wody - determinowanym przez powierzchnię zbiornika w danym roku - a liczebnością narybku okonia wykazały, że istnieje korelacja pomiędzy tymi zmiennymi, lecz nie jest to prosta zależność. Zastąpienie lustra w ody wskaźnikiem stabilności powierzchni zbiornika, wyrażającego fluktuacje zwierciadła wody w maju i czerwcu, czyli w okresie rozrodczym i bezpośrednio po nim, udowodniło istnienie staty stycznych powiązań pomiędzy sukcesem reprodukcyjnym okonia, a poziomem rozumianym jako indeks stabilności powierzchni wody (As) (Frankiewicz, Zalewski 1994):

-gg : J|

M - średnia powierzchnia zbiornika w okresie rozrodczym;

VarM - wariancja M obliczona z tygodniowych wartości powierzchni zbiornika.

W cytowanych badaniach rok 1983 charakteryzował się niskim indeksem stabilności powierzchni wody, a 1984 rok wysokim i stabilnym poziomem wody W 1983 roku stwierdzono niskie zagęszczenie narybku okonia w litoralu wynoszące 4 osobniki Di I m Rok później liczebność okonia była bardzo wysoka (40 osobników na I ml RńZnfcł • biomasie narybku oddziaływały na biomasę zoo- i fitoplanktonu, a więc na jakość wody