2
3

2

Konkurencyjne interpretacje: społeczeństwo przemysłowe czy kapitalizm?

Jak należy interpretować konsekwencje dwóch wielkich rewolucji dla dalszego rozwoju uprzemysłowionego sektora świata? Przeprowadzone przez socjologów liczne analizy pochodzenia i cech społeczeństw uprzemysłowionych prezentują różne poglądy po obu stronach głównej linii podziału, o której powiemy więcej w niniejszym rozdziale. Wcześniej używałem pojęcia „społeczeństwo uprzemysłowione” lub „kapitalizm przemysłowy” w celu scharakteryzowania typu społeczeństwa, jaki pojawił się z końcem XVIII wieku w Europie Zachodniej. Będę się nimi posługiwał także w dalszej części książki, dlatego w tym miejscu chciałbym zwrócić uwagę na pewne różnice terminologiczne, które wydają się bardzo istotne w odniesieniu do tematów i problemów, a które będę omawiał.

Należy zatem rozróżniać pomiędzy tym, co będę nazywa! teorią społeczeństwa przemysłowego a teorią społeczeństwa kapitalistycznego. Nie są to tylko niewinne etykietki, ponie^-waż zwracają uwagę na odmienne sposoby, dzięki którym badacze społeczeństwa starają się wyjaśnić charakter zmiana które przekształciły współczesny świat. Pojęcie „społeczeństwo przemysłowe” wprowadził książę Henri de Saint-Simon w pismach z początku XIX stulecia, w których zawarł również pewne ogólne wskazówki teoretyczne, wykorzystywane później przez innych. Do tych późniejszych autorów zaliczamy między innymi Durkheima. który wywarł na socjologię wpływ nie tylko w zakresie metodologii. Durkheim raczej nie był zwolennikiem określenia „społeczeństwo przemysłowe”, przedstawił jednak wszechstronne ujęcie samego zjawiska. Teoria społeczeństwa przemysłowego nabrała nowego rozmachu w latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych naszego wieku dzięki wielu znanym autorom w Europie i w Stanach Zjednoczonych. Można powiedzieć, że w tym okresie stała się niemal ortodoksją.

Koncepcja społeczeństwa kapitalistycznego jest związana przede wszystkim z osobą Karola Marksa, który zresztą zaczerpnął niektóre ze swoich głównych idei z różnych wcześniejszych szkół teorii społecznej, filozolii i ekonomii. Większość najważniejszych prac stworzył w latach 1840-1870. Za życia Marksa (1818-1883) cieszyły się one popularnością jedynie w wąskim kręgu jego zwolenników i towarzyszy. Dopiero pod koniec XIX wieku, kiedy marksistowskie ruchy polityczne — i ogólniej robotnicze — zyskały na znaczeniu, idee Marksa stały się przedmiotem licznych, trwających do dzisiaj dyskusji i sporów. Jednak od czasów Marksa jego idee ciągle się rozwijają. Dzisiejszy marksizm stanowi wewnętrznie zróżnicowany zbiór myśli, z którego w ograniczonych ramach tej książki będę mógł wykorzystać jedynie kilka głów-ⁿyoh tematów wybranych z bardzo obszernej literatury. Być może już w tym miejscu powinienem wygłosić swoje oświadczenie. Otóż, moim zdaniem, pisma Marksa mają w dalszym ^Cltlgu znaczenie dla socjologii i stanowią fundament krytyki Pewnych hipotez teorii społeczeństwa przemysłowego. Zara-

34

35