20

je le w pewnym stopniu uwolniły się od stosunków wyzysku trwających pomiędzy Zachodem a Trzecim Światem. Musimy zaznaczyć, że tylko „w pewnym stopniu”, ponieważ Związek Radziecki i społeczeństwa Europy Wschodniej są w rzeczywistości połączone z Zachodem licznymi więzami ekonomicznymi, nie są zatem bynajmniej całkowicie odizolowane od czynników wpływających na rozwój gospodarczy Zachodu. Recesja gospodarcza w kapitalistycznym „centrum” ma bezpośrednie konsekwencje również dla krajów socjalistycznych.

Ogólna charakterystyka względnej sytuacji ekonomicznej trzech głównych sektorów systemu światowego nie powinna przedstawiać trudności. „Kapitalistyczne” centrum zajmuje około 1/4 terytorium świata, jest zamieszkiwane przez 1/5 ludności świata, natomiast jego produkcja stanowi aż 3/5 produkcji światowej. Całkowita produkcja krajów socjalistycznych stanowi mniej niż połowę produkcji rozwiniętych społeczeństw kapitalistycznych Zachodu i Japonii. Jest jednak ponad dwukrotnie wyższa niż produkcja krajów Trzeciego Świata¹.

Skalę globalnych nierówności ilustruje tabela 5, zawierająca dane dotyczące produktu narodowego brutto w niesocjali-stycznym sektorze świata. Produkt narodowy brutto, czyli ogólny wynik gospodarczy oraz jego główne składowe: produkcja rolna, produkcja przemysłowa, transport i komunikacja, wyrażone są jako procent całej produkcji światowej. „Rozwinięte gospodarki rynkowe” oznaczają to, co nazwałem kapitalistycznym „centrum” lub krajami Pierwszego Świata, natomiast „rozwijające się gospodarki rynkowe” to większość krajów Trzeciego Świata. Tabela obrazuje przewagę krajów

labela 5. Globalne różnice w poziomie produkcji w roku 1975 (w procentach sumy produkcji światowej)

	Produkt narodowy brutto "	Rolnictwo	Dzia łalność prze mysłowa	Transport i komu nikacja
Rozwinięte gospodarki rynkowe	81,5	51.2	81,0	84.3
Rozwijające się gospodarki rynkowe	18.5	48,8	19,0	15.7
Afryka z wyjątkiem Afryki Południowej	3.0	10.7	2.5	2.5
Stany Zjednoczone i Kanada	33.9	15,9	30.6	34.6

źródło: UniwdNulitmsSuitisikal Yearitook. 1981.

Pierwszego Świata pod względem produkcji globalnej; pochodzi z nich 81.5% produktu narodowego brutto, a jedynie 18.5%' powstaje w krajach Trzeciego Świata.

Kontynent afrykański, jeśli nic brać pod uwagę Afryki Południowej, wytwarza nie więcej niż 3% całkowitego produktu narodowego brutto, podczas gdy Stany Zjednoczone i Kanada P¹ edukują aż jedną trzecią całości. Podobne różnice występują ^ poszczególnych gałęziach produkcji. Mimo bardzo nie wie 1-^k'ego sektora rolnego w porównaniu z innymi dziedzinami Produkcji kraje Trzeciego Świata kontrolują ponad połowę ogólnej produkcji rolnej i ponad 80% produkcji fabrycznej ⁰¹ az transportu i komunikacji.

Oki es dekolonizacji. który nastąpił po drugiej wojnie świa-°^VVej. był związany z bardzo ważną przemianą w naturze mię-

163

1

Patrz Raujit Sau, Unei/nalExchange. Impeńalisniand Underdevelopmeii>-Calcutta 1978.