2 (2160)

Struktura rewolucji naukowych

Jednak nawet ta wyprowadzona z historii nowa koncepcja nie wniesie nic nowego, o ile dane historyczne będą nadal dobierane i rozpatrywane głównie ze względu na stereotypowo ahistoryczne pytania zaczerpnięte z tekstów naukowych. Często na przykład teksty te sugerują, jakoby na treść nauki składały się wyłącznie obserwacje, prawa i teorie omawiane na ich kartach. Niemal równie często prace te odczytywano jako ilustrację poglądu, że metody naukowe to nic innego jak po prostu techniki doświadczalne stosowane przy gromadzeniu podręcznikowych danych oraz operacje logiczne, za pomocą których wiąże się je z wyłożonymi w podręcznikach uogólnieniami teoretycznymi. W rezultacie uzyskiwano obraz nauki implikujący daleko idące wnioski co do jej istoty i rozwoju.

Skoro zgodnie z tym poglądem nauka jest zbiorem faktów, teorii i metod przedstawianych w aktualnych podręcznikach, to działalność uczonych polegałaby na tym, że starają się oni -— z większym lub mniejszym powodzeniem — dorzucić do tego zbioru ten lub inny szczegół. Tak więc postęp naukowy polegałby na stopniowym dokładaniu tych elementów — pojedynczo lub po kilka — do wciąż rosnącego zasobu technik i wiedzy naukowej. Historia nauki zaś stałaby się kroniką rejestrującą kolejne zdobycze oraz przeszkody w ich kumulacji. Historykowi postępu naukowego pozostawałyby wówczas dwa główne zadania. Przede wszystkim miałby dochodzić, przez kogo i kiedy zostały odkryte znane współcześnie fakty

naukowe, prawa czy teorie. Po drugie, miałby opisywać i wyjaśniać, jakie błędy, mity i przesądy hamowały szybsze narastanie dorobku współczesnej nauki. Takie’ były rzeczywiście, i często są nadal, cele wielu badań w tej dziedzinie.

Wszelako w ostatnich latach okazało się, że niektórym historykom nauki coraz trudniej jest się wywiązać z tych obowiązków, jakie nakłada na nich koncepcja rozwoju nauki drogą kumulacji. Doszli oni do wniosku, że dodatkowe drobiazgowe badania nie ułatwiają, lecz przeciwnie — utrudniają kronikarzom tego procesu znalezienie odpowiedzi na pytania tego rodzaju jak: „Kiedy odkryto tlen?”, „Kto pierwszy wpadł na pomysł sformułowania zasady zachowania energii?”. Stopniowo niektórzy z nich zaczęli przypuszczać, że są to po prostu źle postawione pytania. Być może nauka nie rozwija się poprzez kumulację indywidualnych odkryć i wynalazków. Równocześnie współcześni historycy stanęli wobec rosnących trudności związanych z odróżnieniem „naukowej” komponenty dawnych obserwacji i twierdzeń od ₀ poglądów, które ich poprzednicy pochopnie opatrywali etykietką „błąd” czy „przesąd”. Im dokładniej studiowano dynamikę Arystotelesa, chemię flogistonową czy teorię cieplika, tym bardziej utwierdzano się w przekonaniu, że owe niegdyś powszechne poglądy na świat ani nie były w sumie mniej naukowe, ani nie wynikały bardziej niż współczesne z jakichś specjalnych ludzkich uprzedzeń. Gdyby te przestarzałe poglądy miały być mitami, znaczyłoby to, że mit może być tworzony

21