27

56

miasta okupu w zamian za zaprzestanie tego procederu. Inspektor Harry Callahan (Clint Eastwood) wyrusza jego tropem w mrok ulic, na których można się natknąć na szaleńca bądź bandytę, ciemność zaś rozświetla jedynie złowróżbny neon Jezus zbawia. Gdy w magistracie odbywa się narada w sprawie „Skorpiona", burmistrz wyznaje: po mieście grasuje niebezpieczny szaleniec. Harry Callahan jako remedium proponuje rozwiązanie westernowe - w strasznych czasach rosnącej przestępczości, z bronią w ręku trzeba przeciwstawić się zagrożeniom i na gwałt odpowiedzieć gwałtem. W ten sposób Clint Eastwood cynizm i okrucieństwo Człowieka Bez Nazwiska - postaci, którą kreował w trylogii dolara Sergio Leone - przenosi do współczesnych realiów. Zarówno rozprawa z bandą rabusiów napadających na bank, jak i finałowe spotkanie ze „Skorpionem" stylizowane są na pojedynki rewolwerowe. Po zabiciu „Skorpiona" Harry Callahan powtarza gest szeryfa Willa Kane'a ze słynnego westernu Freda Zinneman-na W samo południe (1952) - odpina i wyrzuca odznakę policyjną.

Ruch rozpoczęty w Blefie Coogana (kowboj jedzie na Wschód) znajduje swe zwieńczenie w Brudnym Harrym - w ten sposób western, najbardziej esencjonalna, a zarazem skonwencjonalizowana formuła amerykańskiego kina akcji, poddany zostaje transformacji i zaczyna wyrażać współczesność. Odtąd film policyjny bywa określany jako western wielkomiejski - i nie chodzi tu tylko o to, że rolę szeryfów bądź „jeźdźców znikąd" przejmują policjanci w cywilnych ubraniach, że konie zamieniają na auta i motocykle, a wielkomiejska dżungla zastępuje im mityczne pogranicze. Film policyjny przejmuje z westernu także tradycję moralnej akceptacji dla przemocy jako środka zaradczego wobec bezprawia i gwałtu oraz adaptuje do swych potrzeb archetyp bohatera-indywidu-alisty, który uosabia siłę natury i jej niezłomne prawa.

W Brudnym Harrym westernowa retoryka jednoznacznie przyznaje rację bohaterowi, mimo że w finałowej sekwencji „Skorpion" i inspektor Callahan wykazują równie beztroski stosunek do życia dzieci, które znalazły się na arenie ich boju na śmierć i życie. Liberalizacji prawa i towarzyszącemu jej wzrostowi przestępczości (zjawiskom charakterystycznym dla Stanów Zjednoczonych pod koniec lat 60.) film Siegela przeciwstawia konserwatywne przesłanie: by nie być bezradnym wobec bezprawia, trzeba często sięgać do metod nie mniej brutalnych niż te, którymi posługują się bandyci.

Nagminne przekraczanie przez Harry'ego Callahana granic prawa, jego skłonność do brutalnej przemocy niebezpiecznie zacierają różnicę między psychopatą a policjantem. Film ten krytycy - zwłaszcza lewicowi - przyjęli z mieszanymi uczuciami. Pojawiły się nawet oskarżenia o faszyzm. Odpowiedzią na te zarzuty była Siła Magnum (1973) Teda Posta, drugi z pięciu filmów cyklu o Harrym Callahanie. W nim Clint Eastwood rozbija gang składający się z funkcjonariuszy policji, którzy na własną rękę wymierzali sprawiedliwość przestępcom wymykającym się bezsilnemu wymiarowi sprawiedliwości. Niemniej jednak i w tym dziele, podobnie jak w następnych, ciężki dowcip, cynizm i brutalność są receptą na naprawianie rzeczywistości. Z tego ślepego zaułka Clint Eastwood zdaje się wyzwalać w ostatnim filmie cyklu, w Śmiertelnej grze (1988) Buddy'ego van Horna, gdzie ujawnia ironiczny dystans wobec kreowanej przez siebie postaci. Niemniej jednak jej siła i wyrazistość sprawiły, że wiele filmów nawiązywało do tego wzorca (Across llOth Street [1972] Barry'ego Sheara czy Badge 373 [1973] Howarda Kocha oraz - na zupełnie innej zasadzie - Zabójcza broń Richarda Donnera).

W tym samym roku co Brudny Harry powstał Francuski łącznik (1971) Williama Friedkina, który dość powszechnie uznawany jest za arcydzieło gatunku. Za punkt wyjścia posłużyła autentyczna historia dwuipół-rocznego śledztwa, które w roku 1961 zakończyło się bezprecedensowym przejęciem dostawy heroiny o wartości 32 milionów dolarów. Sprawę opisał Robin Moore w reportażowej powieści The French Connection, opublikowanej w roku 1969. Jednak wersja filmowa w znamienny sposób odbiega od literackiego pierwowzoru. Powieść gloryfikowała zwycięstwo policji nad zorganizowaną przestępczością, akcentując kompetencję i szlachetność funkcjonariuszy oraz wskazując na ducha współpracy, zaangażowania i koleżeńskości policjantów i agentów FBI. Film natomiast w dwuznacznym świetle przedstawia procedury postępowania policjantów, inaczej ukazuje ich motywacje i sposób myślenia. To przewartościowanie intensyfikuje szorstki realizm obrazu (przypominający paradokumenty lat 40.), agresywny montaż i nienaturalistyczny, choć nad wyraz sugestywny, dźwięk.¹⁰

„Popeye" Doyle (Gene Hackman) i „Buddy" Russo (Roy Scheider) żyją wyłącznie swoją pracą. Jako wywiadowcy wydziału do zwalczania narkotyków infiltrują środowiska nowojorskiego marginesu. Centralna dla opowiadania postać Popeye'a przypomina „Brudnego" Harry'ego. Po-

¹¹¹ Film ten stanowi niesłychanie rzadki przypadek, kiedy dzieło zaliczane do kategorii kina sensacyjnego osiąga poziom kina artystycznego, kreśląc bardzo złożony obraz rzeczywistości i operując niezwykle precyzyjnymi środkami stylistycznymi. Doceniła to Akademia Filmowa, przyznając twórcom pięć Oscarów (za najlepszy film, scenariusz, reżyserię, montaż i pierwszoplanową rolę męską).