30

ułatwia kontakty społeczne, w pewnym zakresie uzupełnia także działalność szkoły. Przykłady takie można mnożyć.

Łatwo zauważyć, że w każdym z tych trzech rodzajów instytucji upowszechniania kultury wymienione zadania mogą być realizowane w różnych zakresach, oddzielnie lub łącznie.

Specjali

styczne

instytucje

upowszech

niania

kultury

Specjalistyczne instytucje upowszechniania kultury koncentrują się na niewielu zadaniach. Teatry dramatyczne i muzyczne, filharmonie, galerie, kina głównie stwarzają możliwości kontaktu ze sztuką, i to w różnych, właściwych sobie dziedzinach. Uzupełniają także działalność instytucji kształceniowych, gdyż znajomość dramatu, muzyki, plastyki czy filmu wchodzi do kanonu wykształcenia. Biblioteki, muzea, w zależności od profilu swoich zbiorów realizują oddzielnie lub łącznie także co najmniej dwa zadania: umożliwiają kontakty ze sztuką oraz uzupełniają działalność instytucji kształceniowych. Jest spora kategoria bywalców tych instytucji, poszukujących tam kontaktów ze sztuką i informacji potrzebnych im w pracy zawodowej lub nauce. Inne zadania niektóre z tych instytucji realizują celowo w dążeniu do wzbogacenia i pogłębiania oddziaływań wychowawczych. Wszelkie koła i kluby widzów przy teatrach, dyskusyjne kluby filmowe, koła miłośników sztuki przy muzeach i galeriach, bibliotekach itp. pomagają w realizacji określonych zainteresowań, rozwijają kontakty społeczne, życie w grupach, aktywność społeczną. Tego rodzaju celowe rozszerzanie działań występuje aktualnie w niewielu instytucjach i obejmuje niewielkie odsetki stałych użytkowników - widzów, słuchaczy, czytelników. Zadań przedsiębiorstw estradowych i rozrywkowych nie będziemy tutaj omawiać, gdyż problemy z nimi związane zbyt daleko wykraczają poza dziedzinę naszych zainteresowań.

Stowarzy

szenia

społeczno-

kulturalne

Określenie zadań stowarzyszeń społeczno-kulturalnych jest trudniejsze. Każde z nich przede wszystkim ma ułatwić kontakty społeczne, organizować grupy, pobudzać aktywność społeczną. Pozostałe zadania i problematyka pracy w każdym stowarzyszeniu wynikają z zainteresowań członków i potrzeb środowiska, w którym ono działa. Istnieją więc stowarzyszenia „branżowe”, np. towarzystwa fotograficzne, śpiewacze, amatorskie zespoły tańca ludowego, towarzystwa zajmujące się krzewieniem wiedzy, itp. Są także stowarzyszenia o szerszych zainteresowaniach, np. regionalne stowarzyszenia kulturalno-społeczne, towarzystwa łączności lub współpracy z innymi narodami itp. Tego rodzaju stowarzyszenia realizują szerszy zakres zadań, na ogół jednak wyraźnie określonych przyjętym statutem.

Domy i ośrodki kultury

Trzeci rodzaj instytucji upowszechniania kultury to domy i ośrodki kultury wszelkiego rodzaju oraz kluby i świetlice. Instytucje te są powołane do realizacji wszystkich lub przynajmniej większości wymienionych wyżej zadań działalności kulturalno-oświatowej. Jednocześnie państwo a także samorządy lokalne właśnie na nic w pierwszej kolejności nakładają obowiązek

\

oddziaływania wychowawczego, a ich statuty i dokumenty programowe ten obowiązek akcentują najmocniej. Dlatego też, a także na mocy tradycji językowej, ten rodzaj instytucji upowszechniania kultury nazywamy placówkami kulturalno-oświatowymi.

Czy zawsze placówki kulturalno-oświatowe są z założenia wielozadaniowe, tzn. czy realizują cały zestaw zadań, które wcześniej wymieniliśmy? Nie zawsze i nie w pełni. Są placówki, które nastawiają się przede wszystkim na upowszechnianie muzyki, inne są głównie zespołami hobbistycznych pracowni, są też takie, które w centrum uwagi stawiają rozwijanie życia społecznego (np. placówki w osiedlach mieszkaniowych), oraz takie, których głównym zadaniem jest krzewienie wiedzy. Różne są przyczyny tego, że placówki kulturalno-oświatowe specjalizują swoją działalność. Często zależy to od potrzeb środowiska. W środowiskach wielkomiejskich, gdzie istnieje wiele różnorodnych instytucji upowszechniania kultury, taka specjalizacja bywa możliwa i pożądana. W mniejszych środowiskach specjalizacja może wypływać z tradycji lokalnych albo np. z kwalifikacji i zainteresowań personelu zatrudnionego w placówkach. Ale i takie placówki z założenia realizują również inne zadania: pomagają w rozwijaniu określonych zainteresowań hobbistycznych związanych z głównym kierunkiem ich pracy, kultywują życie grupowe i pobudzają aktywność społeczną.

W praktyce, jak wiemy, postulat wielozadaniowości placówek bywa realizowany ze zmiennym szczęściem. Co może ograniczyć ową wielozada-niowość? Najbardziej oczywiste ograniczenia wiążą się z wielkością i „rangą” placówek oraz z materialnymi możliwościami ich działania. Dom kultury może prowadzić wszechstronniejszą działalność niż wiejski klub, dom kultury w wielkim mieście - wszechstronniejszą niż ośrodek kultury w niedużym miasteczku. Inne ograniczenia mogą wynikać z braku rezonansu w środowisku. Wielkomiejski dom kultury, usiłując prowadzić wszechstronną działalność, może nie pozyskać dla niej zainteresowania mieszkańców mających do wyboru wiele różnych instytucji upowszechniania kultury, pracujących na poziomie znacznie przewyższającym to, co ma on do zaoferowania. W mniejszej miejscowości dom kultury może nie przyciągać uczestników dlatego, że to, co się tam usiłuje robić, nie budzi zainteresowania w tym środowisku. Jeszcze inne ograniczenia wypływają po prostu z braku wykwalifikowanej kadry, która mogłaby sprostać owej różnorodności zadań cechującej placówki kulturalno-oświatowe. Coraz bardziej znaczącym czynnikiem wpływającym na pozycję domu kultury w środowisku są jego możliwości w zdobywaniu środków materialnych; zarówno tych, które jest skłonna przekazać mu lokalna władza samorządowa, jak i tych. które jest zdolny sam wypracować poprzez prowadzoną działalność.

Dążąc do wyjaśnienia pojęć: instytucja upowszechniania kultury i placówka kulturalno-oświatowa, oparliśmy się na procedurze definiowaniu przez