30

160

dzięki bliskiej poglądom kalwińskim kombinacji wspaniałej glo

ryfikacji absolutnego, oceny majestatu Bogi

wymykającego się ludzkim możliwościom z pojawiającą się na końcu pewnością

ciacli Salomona, zosta cjonalistycznie zabarwj ryntian, w którym mo Tym większy nacis rym Testamencie, któ z prawem jako tę ct Prawo mozaistyczne t

(dla Kalwina drugoplanową), że Bóg zwykł błogosławić wybranych przez siebie takŻB pod względem materialnym tu, w życiu doczesnym^m była isto nym tekstem. Orientalny kwietyzm, pojawiający się w niektórych nastrojowych psalmach i przypowieś-

tylko o tyle, że zawierało ceremonialne lub uwarunkowane histo

usunięty. Podobnie czyni Baxter z trady-jonym cytatem z Pierwszego Listu do Kora jest o pojęciu zawodu, kładziono natomiast na te miejsca w Staje'pochwalają formalną zgodność ichę przemiany, która podoba się Bogu. ■aciło w nowym kontekście na znaczeniu

rycznie przepisy dla n< jako lex naturae swój uniemożliwiała z jedne.

odu żydowskiego; poza tym zachowywało obowiązującą moc. Taka interpretacja strony eliminowanie przepisów nie pasują

cych do wymogów współczesnego życia, z drugiej zaś umożliwiała

wzmocnienie ducha sr wem. Dzięki możliwoś z moralnymi nakazam awał obecny w docze teslantyzmu.

Jeśli więc zarówno określali podstawowy jako English Hebraism sprawy, zupełnie trafn tylko o palestyńskich

moświadomej, trzeźwej zgodności z pra-i powoływania się na liczne podobieństwa w Starym Testamencie duch ten pozost-nej ascezie omawianych kierunków pro-

udzie współcześni, jak i autorzy późniejsi dimat etyczny angielskiego purytanizmu to jest to, przy właściwym zrozumieniu ?. Tylko, że trzeba przy tym myśleć nie Żydach z okresu powstawania Starego Testamentu, lecz ojżydostwie, jakie wykształciło się przez wiele

199) Tfem. gdzie osoby odtrącone stwierdzeniem, że Bóg daje im S

odnoszą jednak zewnętrzne sukcesy, kalwini sta uspokaja się ikces po to, by ich tym pewniej posiać na zatracenie.

stuleci formalistyczno-prawnego i talmudycznego wychowania. Z paralelami trzeba być ostrożnym; cała, dość lekka ocena życia w dawnym judaizmie była bardzo daleka od specyfiki purytanizmu. Nie wolno też nie dostrzegać, że etyka ekonomiczna diaspory żydowskiej w średniowieczu, a także w czasach nowożytnych różniła się w znacznym stopniu od purytanizmu. Żydzi stali — jeśli chodzi o wykształcenie kapitalistycznego etosu — po stronie zorientowanego politycznie lub spekulatywnie kapitalizmu »awanturniczego«, zaś ich etos był etosem właściwym kapitalizmowi pariasów. Natomiast purytanizm niósł ze sobą etos racjonalnego, mieszczańskiego systemu gospodarczego i racjonalnej organizacji pracy. Z etyki żydowskiej wziął tylko to, co do tych ram pasowało.

Rozprawa o skutkach kształtowania życia według norm Starego Testamentu to zadanie nader wdzięczne, ale nie rozwiązane dotąd nawet w odniesieniu do samych Żydów²"⁰. W ramach niniejszego szkicu jest to niemożliwe.

200) Bliższe dane na ten temat w poszczególnych częściach Wirtschaftsełhik der Weltnligiouen. Nie mamy tu czasu r.a analizę ogromnego wpływu, jaki wywarło na charakterologiczny rozwój żydostwa, na jego racjonalny, obcy zmysłowości charakter, zwłaszcza drugie, mówiące o podobiznach Boga. przykazanie. Jako rzecz charakterystyczną można tylko wymienić, że jeden z kierowników -Educational Alliance- w Stanach Zjednoczonych, organizacji, która ma zdumiewające sukcesy w asymiliowaniu żydowskich imigrantów, jako najważniejszy cel w różnych kulturalnych, artystycznych i towarzyskich zajęć, określił .-emancypację od drugiego przykazania-. W purytanizmie pewnym odpowiednikiem żydowskiego zakazu tworzenia ant-ropomorficznych wizerunków Boga jest inny nieco, choć działający w podobnym kierunku, zakaz ubóstwiania dóbr doczesnych. Co się tyczy talmudycznego żydostwa, to są z nim spokrewnione również i pewne cechy etyki purytańskiej. Jeśli np. w Talmudzie mówi się, że jest lepiej, gdy czyni się coś dobrego z obowiązku, niż gdy czyn dobry dokonany jest bez pewnego zobowiąznnia i żo Bóg to wyżej wynagradza, to jest to akceptowane zarówno przez etykę purytar.ską, jak i przez Kanta, który był pod silnym wpływem pietyzmu: niektóre z jego sformułowań bezpośrednio nawiązują do idei ascetycznego protestantyzmu. Etyka talmudycz-na zbliżyła się bardzo do orientalnego tradycjonalizmu, gdy mówi: *R. Tar.chun ben Chanilai rzekł: Niech człowiek nigdy tiie zmienia obyczajów’ {Cetram odnośnie Miszuy, VII, 1, fol. 86 b, nr 93 u Wunschcgo; chodzi tu o żywienie robotników dniówkowych). Ograniczenie to nie obejmuje tylko obcych. Potem jednak purytańskie ujęcie ^zgodności z prawem-, jako -sprawdzalności-, dostarczyło o wiele silniejszej niż żydowska motywacji dla pozytywnego działania, w której chodzi tylko o spełnienie przykazania. Twierdzenie, że sukces jest dowodem błogosławieństwa Bożego, nie jest oczywiście judaizmowi obce, ale całkowicie odmienne.