IMG�14

160 Rozważania nad literaturą

bierane przez powieściopisarza; nowa koncepcja czasu i nowy pogląd na charakter ludzkiej świadomości. Wszystkie one razem skłaniały pisarza do skoncentrowania się na tych aspektach ludzkiego losu, które znajdowały się poza obrębem spraw interesujących pisarzy dawniejszych (tylko jeden wybitny wcześniejszy powieściopisarz — Laurence Sterne — zajmował się problemami samotności i miłości we współczesnym ich rozumieniu), oraz prowadziły do odkrywania nowych warsztatowych środków, pozwalających na osiągnięcie nowych stojących przed autorem celów. Oczywiście wchodziły w grę również inne czynniki — ale wydaje się, że właśnie trzy wyżej wymienione zjawiska najbardziej konsekwentnie, choć w najróżniejszy sposób, wywierały wpływ na tych wielkich pisarzy pierwszej połowy naszego wieku, którzy za pomocą nowych metod badania rzeczywistości oraz eksperymentów warsztatowych systematycznie rozszerzali granice sztuki powieściopisarskie j.

Przełożył Michał Ronikier

POSTAĆ

Czy cechy osobowości postaci występujących w dziele literackim powinny wyłaniać się stopniowo z wielu opisanych chronologicznie wydarzeń oraz z reakcji tych postaci na owe wydarzenia, czy też powieściopisarz obowiązany jest przerywać tok narracji i dawać nam pobieżny opis postaci w momencie, gdy wprowadza je do powieści? Pisarze stosowali jedną lub drugą metodę, niektórzy zaś posługiwali się obiema jednocześnie. Niekiedy jakaś postać w momencie, gdy oglądamy ją po raz pierw-i szy, jest istotą niewyraźną i nieokreśloną i dopiero po zapoznaniu się z jej reakcjami na szereg chronologicznie 1 następujących po sobie wydarzeń odnosimy wrażenie, że mamy jednak do czynienia z osobą o wyraźnej indywidualności. W innych powieściach już na początku otrzymujemy opisowy wizerunek danej postaci, tak że wiemy, czego możemy od niej oczekiwać, późniejsze zaś poczynania i reakcje tej postaci pełnią rolę zabiegów uzupełniających i udoskonalających, których słuszność możemy ocenić porównując je z pierwotnie ukazanym portretem.

Powieść Thomasa Hardy’ego Burmistrz z Casterbridge nie zawiera ani na początku, ani w istocie nigdzie indziej opisu postaci Michaela Hencharda. W rozdziale pierwszym jest on po prostu młodym człowiekiem i Hardy aż do końca tego epizodu nadal mówi o nim „ten mężczyzna”. Mamy tu co prawda opis wyglądu zewnętrznego Michaela („Mężczyzna był pięknej postawy, o ciemnej cerze i posępnym wyrazie twarzy” itd.), ale na tym koniec. Brak jakiejkolwiek wzmianki o jego prawdziwej na-