316 317

•ctl ńłstf»ł<?    w. ima* it*g«tvwnr $po*ft2<')£3

"• • > • ''■!'• ywodji»« piilityi nw|a. wv*«»ł>i p«»riom kitn RłkiitW Mrt»n4iu>pii)fi /ttv< fi i mWittir od mmi >h> V' I' wł<»» i ,n-h-    mu (wvi<ii«t|4<•* *»r łhoćby w rmkiiti

^Mhmm pr«»kryk nriigt|iiv*h). W (rrmmologli ttoftuw*

I w }>sv. h-.!• igi? j'!>in\ [ iu i (kt<i/<*i)i<*Wiki, l*W*> ilMK)ł : •;v b«udio bliski i*»t amunii ery afeflflcji

paitiymMi

Cyniczne widzenie świata społecznego w Polsce. Okresy komunizmu i postkomunistycznej transformacji

/ UŁrti. te w tMiiimir kulturowym wysoko lokuj.) się kra je postkomuiiiśrycjme. wynikają powaint* - choć w duiej mtdf cpłi/nr.łne - wnioski odnośnie do przemian ostat mdi JO lar. W szybkim procesie wprowadzania reform ka-pitahsryt zno demokraty*, znych nie zadbano o mechanizmy zaberpieczające przed patologiami. W efekcie, w obu

obszarach r/e« zywislości    rkomimicrne) i polity^

wyWCpu)* poważne deloimacje w pottaii be?,piawi_fl ■? /dobywaniu h\v .u tw.i i nadużyć przy zdobywaniu i mywaniu władzy Kultuia tradycyjna okazała się nit-pj' rywna dla wymuszania uksiulogii w nowych warunki, wprowadzanie zaa etyki żyiia ptiblit rnrgn dla ppwiu, cej formacji rosiało (celowo lub bez uświadomi,-. zaniedbane

W końcowej fazie tego rozdziału omówię wynij. badan polsko msv jskich n.td MoMmk.mii Dbuttnumy^ dokonuj**' uh nuiMpietacii w tamach koncepcji cyn mu, śpolet ?nc-go, a na zakońc zenie poddam refleksji w podab iw ni licu hu iuis.\i obtu nu rzeczywistość wewnętrzny

Badania nad irmzmm w perspektywie historyczną. Stosunki połskhmsyjskii'

Cynizmem w zakresie stosunków interpersonalnych uj mowafem się / okazji omawiania badań Bilas-Henw Obecnie przerzucimy uwagę na poziom relacji międzypu-powvxb- W rozdziale 7 wykazałem, że cynizm jest ogniwem psychtdogrcznym odpowiedzialnym za niski poziom dobrostanu w kratach postkomunistycznych. Wiele wda r.ue. że u podłoża takiego poglądu na świat leży brak u-

i

w,

_mlmm t HN» wotom lub z flfcnu A. Vte$<jy, w kłam haipodstawową sprawą była data popełniane ****.• | gnanie. se t»pe#Hono ją w 19A0 r.. było _?    rnem jej Sow-etom. jako za wte-

terar? obozów ^t! vW^i: vł/" Ktewteka iHatyrów,

w relacjach połako-eowieckłch

I Ostaszkowa (Mednoje; oraz Starobielska (Charków)zna-I dowafy się pod kontro o władzy sowieckiej. Perfk&s propagandy polegała na przesunięciu daty egzeta# m laorań 1941 r.. kiech tereny te <a w każdym razie Srae-iańsaczyznał znalazły się pod okupacją hitlerowską. W Katyniu Wajdy, po wojnie, siostra zamordowanego podpofiiesiłka pragnie położyć na grobie rodzinnym tablicę nagrobną z rokiem ..1940". Gdy jej to się po maki trudnościach ; poświęceniach udaje, .nieznani sprawcy* profanują nagrobek Syn zamordowanego, przystępując do matury, podaje, że ojciec zginą! w Katyniu w 1940 r.. co zostaje zmienione na 1941 przez administrację szkolną. Tuby propagandowe pokazują „dowody naukowe" Zbrodni dokonanej przez hitlerowców.

W całym okresie PRL wspominanie lub manifestowanie pod hasłem „Katyń" wiązało się z poważnymi represjami. Dopiero Gorbaczow w 1990 i Jelcyn w 1992 r. ujawnili dokumenty wskazujące jednoznacznie na decyzję Stalina i wykonanie zbrodni przez podległą Beni NKWD W okresie administracji Pub na nastąpiło jednak usztywnienie stanowiska Rosji wobec przeszłości i zastój w zakresie pełnego wyjaśnienia a»rodni oraz poszukiwania porozumienia między obu narodami na bazie uzgodnić hej interpretacji wspólnej historii.

gp^BoaażagM kulturową i. *ćrvfeucjr przyczynowe, światopoglądy i aksjomaty społeczne

A

Oficjalna

Rycina 8-8

Konflikt międzygrupowy. A - mechanizm dehumanizacji, B - mechanizm reakcji pozorowanej

Źródło opracowanie własno

Cyniczne widzenie świata społecznego w Polsce. Okresy komunizmu i pestkomumstyciaej trwskrn—cji

ufania, z którego ludzie zostali skutecznie „odarci". Powstaje z kolei pytanie o źródła utraty zaufania. Proponuję przesunąć nasze rozumowanie o jeszcze jeden krok w ciągu wyjaśnień i przyjąć, że dzieje się tak na skutek pierwotnej rozbieżności między słowami a czynami. W przypadku relacji między jednostkami stan taki może uruchamiać proces korekcyjny, mogący doprowadzić do ich zerwania przez obnażenie kłamstwa. Gdy mamy do czynienia z poziomem polityki państwowej oraz ze stosunkami międzynarodowymi. konstruktywna korekta lub zerwanie mogą być niemożliwe pod groźbą represji ze strony silniejszego partnera.

Stosunki z ZSSR w latach drugiej wojny światowej i następnie w okresie PRL, ! 945-1989, były bezprecedensowe ze względu na rozbieżność między ich oficjalną -propagandową oprawą a realiami, wywołując silny potencjał cynizmu społecznego wśród Polaków. Nieprzyjazne stosunki między sąsiadami są w historii czymś „normalnym". mogą nawet przeważać nad okresami dobrej pokojowej współpracy. Natomiast rzadziej zdarza się, by wrogość, jawną dominację czy nawet okupację przedstawiać jako przyjaźń i braterstwo, a tak właśnie działo się między Polską a ZSSR. Okupacja nazwana została wówczas wyzwoleniem. grabież i wyzysk ekonomiczny - bezinteresowną pomocą, zwasalizowanie polityczno-militarne - braterstwem broni i zapewnieniem bezpieczeństwa, groźby zbrojnej interwencji w sprawy kraju - braterską

troską; masowe wywózki i morderstwa - byty przemilczane lub przypisywane trzeciej strome {Niemcom) itp. Zbrodnia katyńska jest niezwykła nie ryle przez samo morderstwo około 15 000 polskich oficerów (w tym wielu cywilnych przedstawicieli inteligencji, policjantów i urzędników państwowych), ile trwające pół wieku kłamstwo katyńskie w wewnątrz kraju, w polsko-sowieckich stosunkach bilateralnych oraz na scenie międzynarodowej kształtowanej przez wielkie mocarstwa koalicji antyhitlerowskiej (patrz ramka 86).

W sensie wzbudzania historycznej świadomości społecznej za główny czynnik ujawnienia prawdy katyńskiej należy uznać film Andrzeja Wajdy, który ukazał się 67 lat po tragedii. Termin tyruzm może być zastosowany właśni e pod adresem autorów kłamstwa, czyli wobec Stalina i jego współwładców imperium ZSSR. w odniesieniu do władz państwowych PRL. wreszcie w stosunku do przywódców świata zachodniego, poczynając ud premiera Wielkiej Brytami W Churchilla oraz prr/ydanta Sianów Zjednoczonych. Franklinu D Roosevelta. Ale tez. w naszych badaniach posługujemy się pojęciem cynizmu w ro zumieniu aksjomatów zwykłych obywateli, którzy przez lata doświadczali rażących rozbieżności między słowami a czynami władz.

W tym samym czasie, w historii konfliktów poisko--niemieducb przeważał inny model relacji bikrenhm.it-animozje i wrogość demonstrowano wprost, me uciekając

317