34 (380)

34 Jerzy Bartmińskl

stylistycznych przynależnych do nurtu strukturalistycznego jest porównanie języka danego tekstu: a) z niejęzykowymi składnikami dzieła, które tekst przekazuje, b) z innymi tekstami przynależnymi do danego języka i szerzej nawet: danej kultury. Posłużmy się przykładami.

Juliusz Słowacki zapisał w swoim „Dzienniku” pod datą 21 XII 1848 r. następującą refleksję:

(1)    Walczyć za wolność — wolność jest tylko śrzodktem — nie celem, to tak, jakby dwóch ludzi walczyło o flet — a jeden z nich tylko był muzykantem. •

Ta sama refleksja została przez niego następnie ujęta w formie poetyckiej, przyjmując postać wiersza:

(2)    Drą się o wolność — Boże, nachylaj im grzbietu,

Bo wolność — jest jakoby posiadanie fletu,

Jeśli go weźmie człowiek muzyki nieświadom,

Piersi straci — i uszy sfałszuje sąsiadom. ^{1 2}

Wobec tożsamości autora i tematu możemy przyjąć, że różnice między tekstami są tylko różnicami stylów i zapytań o cechy różniące — w różnych płaszczyznach języka — i o wartości, które za tymi cechami stoją.

Tekst (2) czytelnik rozpoznaje „na pierwszy rzut oka” jako wiersz: sygnalizują to linijki o wyrównanej długości zakończone rymem. To można stwierdzić nawet nie znając języka, tak są w naszej kulturze pisane tylko teksty poetyckie. Otrzymujemy sygnał pozwalający dokonać wstępnej identyfikacji stylu. W tym momencie odbiorca ma już prawo przyjąć wobec tekstu określoną postawę interpretacyjną: świata przedstawionego w utworze poetyckim nie odnosić bezpośrednio do znanej mu, obiektywnej rzeczywistości, lecz odbierać, go autotelicznie w postawie pewnego rodzaju kontemplacji (estetycznej). Lektura całego tekstu wiersza, z rozwiniętą świadomością językową, pozwala dalej stwierdzić w nim obecność wyrażeń poetyckich kontrastujących z potocznymi (jakoby zamiast jak gdyby) i rzadkich, niezwykłych, kontrastujących ze zwyczajnymi (człowiek muzyki nieświadom

1

   J. Słowacki: Dzieła wszystkie. Pod red. J. Kleinera, t. XV, Wrocław 1955, s. 488.

2

   Ibid., t. XII, cz. 1, Wrocław 1960, s. 296.