35

_

2. RÓŻNORODNOŚĆ ŻYCIA NA ZIEMI

Parzydełkowce - (tac. Cnidaria) najprostsze tkankowe zwierzęta wodne (gt. morskie), należące do dwcwc-stwowców. Mają promienistą (najprawdopodobniej pierwotną) symetrię ciała. Ich zewnętrzna powłoka (ec. derma) zawiera wyspecjalizowane komórki służące do obrony i zdobywania pokarmu (tzw. parzydełka).

Przedstawiciele parzydełkowców

• stułbiopławy    • krążkopławy    • koralowce    • kostkomeduz.

- stułbia płowa    - chełbia modra    _kor^ *    Jk^iały

- żeglarz portugalski    - bełtwa festonowa _ _kora| _sz|_achetny

I_ - korale madreporowe

■    epiderma (ektoderma) - zewnętrzna warstwa komórek na-błonkowo-mięśniowych zawierających także komórki intersty-cjalne, komórki parzydełkowe, komórki nerwowe

■    gastroderma (endoderma) - wewnętrzna warstwa komórek nabłonkowo-mięśniowych wyściełająca jamę ciała, zawierająca komórki gruczołowe, w których zachodzi trawienie (wewnątrzkomórkowe, fagocytoza)

mezoglea - bezpostaciowa warstwa występująca między ekto-dermą i endodermą

Budowo zewnętrzna parzydełkowców

a - czułki - otaczają otwór gębowy, opatrzone są w parzydełka (służą do zdobywania pokarmu i obrony); b - ramiona (u meduz) - występują wokół otworu gębowego, służą do poruszania i pobierania pokarmu; c - worek - wydłużone ciało parzydeł-kowca (polipa); d - dzwon - kształt ciała meduzy; e - stopa -dolna część polipa, przytwierdza go do podłoża; f - otwór ga-stralny (otwór gębowy) - otwór prowadzący do jamy gastralnej, przez który wpływa woda z tlenem i pokarmem oraz uchodzi z niestrawionymi resztkami pokarmowymi, tu zachodzi wstępne pozakomórkowe trawienie pokarmu przy pomocy enzymów uwalnianych przez komórki gruczołowe; g — ropalia (u meduz) -położone wśród czułków brzeżnych skupienia narządów zmysłowych (statocysty - narządy zmysłu równowagi oraz proste oczka odbierające bodźce świetlne); h — gonady - narządy rozrodcze

Wycinek ciała stułbi

a - komórki nabłonkowo-mięśniowe epider^-i gastrodermy - komórki tworzące długie wypadki plazmatyczne zawierające kurczliwe włókiem: białkowe; w epidermie włókienka ułożone q wzdłuż osi ciała, w endodermie okrężnie; b - komórki interstycjalne (niezróżnicowcne: - mają zdolność przekształcania się w dew.i ne komórki, np. rozrodcze; c - komórki zmysłowe (czuciowe) - odbiera: bodźce ze środowiska zewnętrznego (wystg. ją np. w ropaliach meduz); d - komórki nerwowe - tworzą siateczko*:^-' układ nerwowy, tzw. rozproszony; e - komórki gruczołowe endodermy; f- komórki parzydełkowe - wyspecjalizować komórki epidermy służące do obrony i ztfeb wania pokarmu (skupione w aułkach i ras; nach)

Rodzaje

komórek parzydełkowych

Parzydełka

-    penetranty - zawierają ciec to-jqco-drażniqcq pod ciśnienie" i nić wbijającą się w dało oHc '•

-wolwenty - zawierają wewnątrz długą nić

-    glutynanty — zawierają lep*^c' nici

a - wyrostek czuciowy -jego podrażnienie powoduje wystrzelenie długiej nici z harpunem z komórki parzydełkowej; b - wystrzelona nić parzydełka

Budowa układu

nerwowego

otworu występuje koncentracja komórek nerwowych; b - sieć nerwowa - rozproszone w ektodermie komórki nerwowe tworzące siateczko-waty układ nerwowy

Sposoby rozmnażania się parzydełkowców

-bezpłciowe

—    fragmentacja ciała

—    pączkowanie - występuje najczęściej

I—strobilizacja polipa - dojrzały polip dzieli się poprzecznie na swoiste talerzyki (im wyżej od nasady polipa, tym są wyraźniejsze), które po oddzieleniu przekształcają się w efyry (młode meduzy)

-płciowe

I—bez przemiany pokoleń (stułbia)

•— z przemianą pokoleń; metageneza (np. u chełbi)

Stułbia pospolita

Rozmnażanie bezpłciowe parzydełkowców

pączkowanie

polipa

S X

Y \ zy

pączkowa-nie meduzy

IT

tworzenie\y*xc kolonii f

<$dć-

- j m

podział podłużny

\

podział poprzeczny

Cykl życiowy chełbi

\k

strobilizacja^

młoda meduza

gamety

zapłodnienie

żyjące • pokolenie płciowe chełbi; półksiężycowate gonady (w liczbie 4)

strobilizujący polip - dzieli się poprzecznie

młody polip

planula -’ urzęsiona larwa wolno pływająca o dwubocznej symetrii

zaawansowana stroi

¹ Gamety powstają z komórek interstycjalnych w gonadach; na zewnątrz wydostają się przez pęknięcie'// powłokach ciała. 2. Z zapłodnionego jaja rozwija się planula - swobodnie pływająca urzę-: ona larwa. 3. Planula osiada na dno i przekształca się w polipa. 4. Polip rośnie i dzieli się poprzecznie. 5. Powstają efyry. 6. Najstarsze efyry odrywają się od polipa i rozpoczynają samodzielne życie; po kilku miesiącach uzyskują dojrzałość płciową.