35 (177)

ii i

Rozdział IV. Odporność na stres

Każdy człowiek ma własny, różniący się od innych, poziom tolerancji na stres psychologiczny. Walka ze stresem może doprowadzić do zwiększenia odporności na dany rodzaj stresu (np. ktoś, kto wielokrotnie występuje publicznie może uodpornić się na ten rodzaj stresu i przeżywać go o wiele słabiej niż ktoś, kto nie ma takiego doświadczenia w kontaktach z ludźmi). Każdy człowiek jest w stanie radzić sobie z inną „porcją” stresu, ale odporność każdego z nas ma jednak granice. Istnieje tzw. optymalny poziom stresu, który zapewnia maksimum wydajności. Wiele osób działa nawet lepiej w warunkach stresu niż w tzw. warunkach normalnych.

Łatwość ulegania stresowi oraz sposób i czas opanowania reakcji stresowych zależą od bardziej trwałych cech człowieka takich jak wrażliwość emocjonalna, odporność na zakłócenia, wytrzymałość, wydolność, które z kolei determinowane są przez cechy temperamentu czy właściwości układu neiwowego człowieka. Jednakże to, jak ostatecznie człowiek poradzi sobie ze stresem i sytuacją, która go wywołała, zależy zgodnie z teorią Lazarusa od poznawczej oceny zmian, które zaszły w otoczeniu.

A. Temperament jako wyznacznik odporności człowieka na stres

Wśród psychologów istnieje dosyć duża zgodność co do tego, jakie czynniki mogą wywoływać stres. Trudniej o jednomyślność w ustaleniu, od czego zależy odporność człowieka na stres. Ważną rolę w jego tolerancji odgrywa osobowość człowieka, a zwłaszcza jego temperament. Wśród wielu cech temperamentalnych związanych z odpornością człowieka na stres J. Strelau wymienia m.in. introwersję ekstrawersję, neurotyczność, cechę lęku, poszukiwanie wrażeń i reaktywność. Spróbujmy zastanowić się, dlaczego te właśnie cechy są najczęściej wymieniane jako mające znaczenie dla odporności na stres. Ekstrawertycy, jak wiadomo, to osoby towarzyskie, chętnie przebywające wśród innych ludzi (odwrotnie niż introwertycy). A zatem ograniczenie kontaktów czy wręcz izolacja społeczna będą dla tych osób źródłem silnego stresu. Z kolei dla introwertyków konieczność częstych kontaktów czy współpracy z innymi ludźmi może stanowić źródło stresu. Neurotyczność stanowi cechę określającą poziom stabilności emocjonalnej. Osoby bardzo neurotyczne reagują silnie emocjonalnie albo też są mało elastyczne w swoim zachowaniu, a w sytuacjach stresowych wykazują skłonność do załamywania się. Wysoki poziom cechy lęku powoduje, że człowiek staje się podatny na spostrzeganie wielu obiektywnie niegroźnych sytuacji jako zagrażających, co powoduje u takich ludzi występowanie symptomów stresu i reakcji lękowych nieproporcjonalnie silnych w stosunku do rzeczywistego niebezpieczeństwa. Z kolei osoby poszukujące wrażeń to takie, które preferują m.in. sytuacje związane z ryzykiem i silnymi przeżyciami emocjonalnymi. Dla takich osób sytuacje monotonne, wymagające rutynowych działań, w których niewiele się dzieje, mogą być źródłem napięcia (stresu). Prze-

67