35 (314)

stwo”, jest ważną formą przyswajania sobie wiadomości oraz konfrontacji ze sobą i ze swoim otoczeniem.

Rozwój przywiązania i autonomii można uporządkować w historii życia linearnie, to znaczy autonomia rozwija się z przywiązania. Jednocześnie rozwój ten dokonuje się równolegle. Osoba, która odpowiedzialna jest za podstawową pielęgnację, stanowi bazę ojczyzny, do której dziecko powraca wciąż w swoim pełnym ciekawości poznawaniu świata, aby się wzmocnić i z nowymi siłami badać dalej swoje otoczenie.

Amerykański psychoanalityk Erik Erikson określa to najwcześniejsze doświadczenie w dziecięcym rozwoju jako poziom pierwotnego zaufania, które jest rezultatem niezawodnych związków. Erikson spostrzega to pierwotne zaufanie jako „kamień węgielny zdrowej osobowości”.

Rodzaj fizycznej i psychicznej pielęgnacji określa podstawowe kwalifikacje dla elementarnego stosunku dziecka do świata i do innych ludzi. Już w pierwszych latach życia zapada decyzja, czy rozwinie się nadzieja i zaufanie do świata, a tym samym podstawa sympatii i miłości, czy też anytypatia, odrzucenie, obronna postawa i nieufność na podstawie niedostatecznego zaspokajania potrzeb i niewystarczających interakcji. Jednocześnie dziecko doświadcza tego, że nie na wszystkie jego starania o interakcje i wyrażone potrzeby może otrzymać odpowiednią i natychmiastową odpowiedź. Osoby, które stanowią dla niego punkt odniesienia, nie są w stanie właściwie interpretować wszystkich sygnałów dziecka: czy krzyczy ono, ponieważ jest głodne, ponieważ się nudzi, ponieważ rośnie mu pierwszy ząbek, a może trzeba mu zmienić pieluchę? Niewerbalne zachowanie i artykulacje niemowlęcia dopuszczają wiele możliwych interpretacji, dlatego też nawet w przypadku wrażliwych rodziców, że dziecko nie zawsze otrzyma to, czego w danym momencie potrzebuje. Rodzą się frustracje i rozczarowania, które prowadzą do pierwotnej nieufności. Im częściej dziecko nauczy się, że otrzyma to, czego potrzebuje, tym szybciej będzie ono w stanie wytrzymać swoje momentalne frustracje. Dzięki temu może rozwinąć się stopniowo tolerancja na frustracje. Ale zagwarantowane jest to tylko w tym wypadku, gdy „ (...) dany osobnik osiągnie przewagę pierwotnego zaufania nad pierwotną nieufnością”. Erikson spostrzega to jako główne zadanie rozwojowe dziecka w pierwszym roku jego życia, podczas gdy najbliższe mu osoby wspierająje poprzez stałą pielęgnację, troskę i interakcję.

A przy tym to nie fizyczna pielęgnacja sama w sobie jest podstawowym doświadczeniem niemowlęcia - istotną rolę odgrywa jakość tej pielęgnacji. „Tutaj tworzy się podstawa poczucia własnej tożsamości, które później rozwija się do postaci kompleksowego uczucia «bycia w porządku», bycia sobą”.

Niemowlę poprzez swoją motory czną bezradność nie jest wprawdzie w stanie troszczyć się samo o zaspokajanie własnych potrzeb, ale już od pierwszego dnia życia ma on możliwość bycia aktywnym partnerem interakcji. Działa ono na różne sposoby: uśmiecha się po raz pierwszy do matki, wyciąga do niej ramiona, przekręca główkę, aby ją widzieć, gaworzy, pozdrawiając ją.

Na podstawie najnowszych badań niemowląt i małych dzieci ukazane zostało to, co empatyczni rodzice już dawno dostrzegli, mianowicie że nowonarodzone dziecko „nie tylko potrafi, lecz również chce postrzegać otaczający je świat. Bodźce budzą jego zainteresowanie, są one aktywnie poszukiwane, przetwarzane i spostrzegane. (...) Wiele interakcji zapoczątkowanych jest przez samo niemowlę, ich przebieg jest przez nie kontrolowany i regulowany, a również moment ich zakończenia osiągnięty zostanie na drodze niezwykle subtelnych «rokowań»”.

Domes, autor książki „Kompetentne niemowlę” uważa, że formy interakcji między matką a dzieckiem nie zostały zrozumiane do tej pory w dostateczny sposób na podstawie koncepcji symbiotycznych związków i że są one o wiele bardziej zróżnicowane. W najnowszych badaniach nad niemowlętami unika się stosowania pojęcia „symbioza”. Zamiast niego pojawiają się określenia takie jak „match” i „fif ’ (z angielskiego „odpowiedni dobór”, „dopasowanie”, „dostosowanie”) albo też mowa jest o „ko-aktywnym wzorcu”. Tym samym wyrażona zostaje aktywna prezencja niemowlęcia, ponieważ pojęcia te mówią o podmiotach, które odnoszą się wzajemnie do siebie. Warunkiem tego jest, że niemowlę musi w jakiejś formie „rozpoznać”, iż jest ono samodzielną jednostką, niezależną od swojego środowiska i od innych osób, iż jest osobnikiem, który ustosunkowuje się do pozostałych ludzi. Jednocześnie osoby, będące dla niemowlęcia punktem odniesienia, muszą nastawić się na tego rodzaju dialog, muszą wychwytywać różne sygnały dziecka w jego mimice, gestykulacji i dźwiękach oraz adekwatnie na nie odpowiadać. Jeżeli nie dochodzi do tego ze względu na niedostateczną

— 71 —