36ss

^A 26. Lizyp Odpoczywający Herakles. IV w. p.n.e.

Sztuka STAROŻYTNA

sprawy. Nauka, sport, zdobycze kultury (na przykład teatr) byty powszechnie dostępne. Ideałem tych czasów stał się człowiek o pięknym, wysportowanym ciele, ale i pięknym duchu: sprawiedliwy, mądry, dobry.

Dzięki ustrojowi demokratycznemu rozwinęło się budownictwo publiczne obejmujące i świątynie dostępne ludowi, i budowle użyteczności społecznej: teatry, stadiony, szkoły. Artyści rzeźbiarze tworzyli na zamówienie miasta posągi ludzi podobnych bogom i bogów ludziom podobnych. W okresie klasycznym powstały najwybitniejsze budowle Akropolu - wzgórza w Atenach; między innymi Partenon - świątynia poświęcona Atenie, patronce miasta, zbudowana przez Iktinosa i Kal-likratesa. Rzeźba miała swych przedstawicieli w Myronie, Fidiaszu, Poliklecie w V w., a w Sko-pasie, Praksytelesie, Lizypie w w. IV.

Okres klasyczny to czasy rozwoju teatru i twórczości słynnych tragików: Ajschylosa, Sofoklesa, Eurypidesa, komediopisarza Arystofanesa, historyków Herodota i Tukidydesa, najsłynniejszych filozofów: Demokryta, Sokratesa, Platona i Arystotelesa.

Rozwój kultuiy ateńskiej trwał jeszcze długo mimo wyjątkowo burzliwych czasów, a nawet mimo klęski Aten w wojnie peloponeskiej (431-404 p.n.e.). Okres hellenistyczny poł. IV w. -1 w. p.n.e.

Po podbojach Aleksandra Macedońskiego (od 334 r. p.n.e.) nastąpił upadek polityczny i gospodarczy Grecji właściwej. Skończyły się demokratyczne rządy w greckich miastach-państwach. Powstały absolutne monarchie państw diadochów (dowódców wojsk Aleksandra Wielkiego): Syria, Macedonia, Egipt i królestwo pergamońskie. Mecenasami sztuki stały się dwory i arystokracja. Sztuka służyła już tylko pośrednio ludowi. Podstawową jej funkcją było służenie wyrafinowanym gustom, bogactwu, władzy sfer rządzących. Rozkwit handlu, a wraz z nim i rzemiosła przybrał niespotykane dotąd rozmiary dzięki zdobyciu przez Aleksandra bogactw Wschodu, zwłaszcza Persji. Powstały nowe ośrodki gospodarcze i kulturalne: Rodos, Aleksandria i Pergamon. W związku z emigracją Greków do państw diadochów nastąpiła najpierw hellenizacja wymienionych krajów (przeniknięcie wpływów greckich), a następnie Grecy przyjęli wpływy Wschodu z całym jego zamiłowaniem do bogactwa i przepychu. Ta wzajemna wymiana dotyczyła również obyczajów, religii i doprowadziła do powstania kultury o charakterze kosmopolitycznym.

W niedługim czasie upadły państwa diadochów podbite przez wzrastające w siłę państwo rzymskie, które wkrótce stało się jedyną potęgą w święcie starożytnym. Podboje zostały zakończone zdobyciem Egiptu w 31 r. p.n.e. (Grecja upadła w 146 r. p.n.e.) i w taki sposób Rzymianie włączyli się do tego konglomeratu prądów kulturowych. Gdy znamy historie okresu hellenistycznego, nie dziwi nas, że do jego sztuki wdzierają się nowe zagadnienia; sztuka jest odbiciem niepokoju i pesymizmu wieków obfitujących w tragiczne wydarzenia, ale i patetycznym, dynamicznym obrazem szybko dokonujących się zmian. Charakteryzuje ją różnorodność i wielość prądów: przedstawianie bólu, cierpienia, to znów drwina, karykatura, satyra. Uduchowienie, ale i zmysłowość obok klasycznej prostoty i umiaru.

Także w prądach filozoficznych epoki widoczna jest niejednolitość światopoglądowa. Działają trzy szkoły filozofów: epikurejczycy, stoicy i sceptycy, każda o odmiennych założeniach. Zdobycze techniczne Rzymian, zwłaszcza w zakresie budownictwa, umożliwiły ruch budowlany o niespotykanych dotąd rozmiarach, zapoczątkowany zresztą jeszcze przed ich podbojami. Wyrastają nowe miasta, budownictwo reprezentują teraz pałace, wille bogaczy, świątynie, pomniki, łaźnie, biblioteki.