36

2. RÓŻNORODNOŚĆ ŻYCIA NA ZIEMI

• nabłonkowa

Nabłonki (pominięto nabłonek wielorzędowy przejściowy)

•    nabłonek jednowarstwowy płaski

-    u bezkręgowców wytwarza oskórek (wydzielina śluzowa, elastyczna powłoka, tegument, chitynowy pancerz, wapienna muszla)

-    u kręgowców wyścieła naczynia krwionośne, pęcherzyki płucne oraz skrzela, w oskrzelach

-    jako nabłonek wielorzędowy zaopatrzony w rzęski (migawkowy)

•    nabłonek wielowarstwowy płaski

-    u kręgowców tworzy zewnętrzną warstwę skóry (naskórek), pokrywa jamę ustną, wyścieła przełyk, odbyt i pochwę

_

2.12. TKANKI ZWIERZĘCE

Tkanka - zespół komórek wykazujących wspólne pochodzenie i podobieństwo budowy oraz p_ę,. niących określone funkcje w organizmie (por. tkanki roślinne w 2.6).

Ogólny podział tkanek zwierzęcych

• mięśniowa    • łączna

Tkanka nabłonkowa

Tkanka nabłonkowa (nabłonek) - w rozwoju zarodkowym powstaje z trzech listków zarodkowych ekto-, endo- i mezodermy. Brak w niej naczyń krwionośnych, a substancje odżywcze pobiera od cebrze unaczynionej tkanki łącznej właściwej. Nabłonki cechuje zwarty układ komórek i obecne:.; błony podstawnej. Mało zróżnicowane komórki tkanki nabłonkowej zawierają centriole i m.in. dła-tego mają zdolność do ustawicznych podziałów zapewniających regenerację tkanki.

Ze względu na kształt komórek rozróżnia się nabłonki: płaski, walcowaty i sześcienny (bruków, Ponadto, ze względu na liczbę warstw komórek, nabłonki dzieli się na jedno- i wielowarstwowe

•    nabłonek sześcienny

-    wyścieła np. kanaliki nerkowe i przewody gruczołów

•    nabłonek walcowaty

-    wyścieła żołądek i jelito cienkie, tworzy części wydzielnicze gruczołów

Rodzaje połączeń międzykomórkowych w nabłonkach; 1 - desmosom. 2' " łączenie zwierające, 3 - połączenie znmykające, 4 - połąaenie komonikor' "

No podstawie; Alberts B., Broy D., Johnson A.

_.    ,    .    ,    , li i •    Podstawy biologii komórki. Warszaw

Funkcje wybranych nabłonków

• chroni i okrywa ciało (oskórek, naskórek - nabłonki okrywające) • wytwarza: łuski rogowe, p ra, włosy, kopyta, paznokcie, pazury, pochwy rogów, dzioby • buduje gruczoły wytwarzające dzielające różne substancje (enzymy trawienne, pot, łój, ślina, śluz, łzy, mleko) - nabłonki gruc--' łowe (wydzielanie: merokrynowe, apokrynowe, holokrynowe) • wyścieła wewnętrzne jamy en- -i pokrywa narządy wewnętrzne (nabłonki wyściełające) 0 odbiera bodźce ze środowiska: wspó'"--rzy receptory w skórze, uchu, nosie, jamie ustnej - nabłonki zmysłowe • transportuje: CO,, O -ny sodu i potasu, cukry, aminokwasy, kwasy tłuszczowe • wchłania substancje odżywcze ze wionego pokarmu (por. mikrokosmki w jelitach) • wydala produkty przemiany materii: amon'⁰' mocznik, kwas moczowy 0 oczyszcza drogi oddechowe (nabłonek migawkowy) 0 stanowi nerz?-ruchu drobnych zwierząt wodnych (rzęski)

Ł_

_l

Tkanka mięśniowa

Tkanka mięśniowa kręgowców jest pochodzenia mezodermalnego (pochodzenie ektodermalne ma tylko mięsień rzęskowy źrenicy i mięśnie gładkie gruczołów potowych ssaków). Komórki tkanki mięśniowej, zwane włóknami, zawierają filamenty białkowe (aktynę i miozynę) mające zdolność kurczenia się. Wyróżnia się tkankę poprzecznie prążkowaną (szkieletową i mięśnia sercowego) oraz gładką. W mięśniach stawonogów i mięczaków podział ten nie jest klarowny (mają one różne rodzaje włókien w mięśniach).

Typy tkanki mięśniowej:

poprzecznie prążkowana

serca

gładka

Tkanka mięśniowa szkieletowa: • jest przytwierdzona do elementów szkieletu i tworzy muskulaturę organizmu • włókna mają dużo mito-chondriów i mioglobiny • włókna zawierają wiele jąder (syncytio) i są równolegle ułożone • włókienka białkowe -miofibryle tworzące poprzeczne prążki (regularny układ prążkó^ jasnych oraz ciemnych) • skoordynowany skurcz miofibryli powoduje skurcz mięśnia • skurcz mięśnia odbywa się wskutek „wślizgiwania się" filamentów aktynowych (cienkich) pomiędzy filamenty miozynowe (grube; por. też •10.1) • skurcze mięśni szkieletowych są zależne od naszej woli

Tkanka mięśniowa serca:

• długie cylindryczne komórki rozgałęziają się na biegunach i łączą, tworząc przestrzenną sieć; poprzeczne połączenia zawierają koneksony • komórki zawierają jedno lub dwa centralnie położone jądra • włókna zawierają liczne mitochondria i mioglobinę (zasada skurczu jak w mięśniach szkieletowych) • podstawowe impulsy do skurczu generuje węzeł zatokowo--przedsionkowy zlokalizowany w tylnej ścianie prawego przedsionka • skurcze mięśnia sercowego są niezależne od woli człowieka

Tkanka mięśniowa gładka:    • tworzy mięśnie

(warstwy mięśniowe) ścian naczyń krwionośnych, przewodu pokarmowego, macicy i innych narządów wewnętrznych • komórki (włókna) mięśni gładkich są wydłużone (wrzecionowate) i mają jedno jądro, skurcze mięśni gładkich są powolne (skurcze mięśni poprzecznie prątkowanych są szybkie)

•    ruchy mięśni gładkich są niezależne od naszej woli

•    nieco inna zasada skurczu ze względu na brak regularnie ułożonych filamentów

Rozkurcz    prążek I prążek A

/    W-k

\_t

Z    Z    Z

Rudawy filamentów aktynowych i miozynowych oraz schemat ich ułożenia w czasie rozkurczu - «rau włókna mięśnia poprzecznie prążkowanego

sarkomer - podstawowa jednostka funkcjonalna włókna mięśnia prążkowanego miofibryle - kurczliwe włókienka białkowe złożone z miofilamentów: cienkich aktynowych i grubszych miozynowych, ułożonych w wiązki wiązka miofilamentów -jedna miofibryla wiele miofibryli - w jednym włóknie mięśniowym wiele włókien mięśniowych - jeden mięsień