36 (309)

Przychylna postawa społeczeństwa ziemi radomszczańskiej sprawiła, że do ostatnich tygodni powstania przybywały tu partie powstańcze. W styczniu 1864 nadszedł z Kielecczyzny oddział mjr A. Denisewicza stanowiący zalążek olkuskiego pułku powstańczego. Po przejściu Pilicy pod Maluszynem został on 2.1.1864 r. zaatakowany w Rogaczówku przez kozaków i piechotę rosyjską. Po kilkugodzinnej walce Denisewicz wycofał się na Złoty Potok tracąc 25 ludzi. W tym samym czasie przybył w radomszczańskie oddział kpt Dąbrowskiego z miechowskiego pułku powstańczego. Dotarł on do Przedborza, jednak 23.1. został również rozbity. Tego samego dnia w lasach prusieckich na południe od Brzeźnicy stoczył walkę oddział Millera.

Uwzględniwszy partyzanckie szlaki oddziału Oxińskiego i innych dowódców warto przytoczyć w tym miejscu refleksję prof. R. Nazarewicza: „Te same miejscowości co w latach II wojny światowej, te same szlaki leśne”.⁴¹ I ta sama ofiarność i patriotyczne poświęcenie społeczeństwa.

Choć przyszło za to płacić cenę wysoką, często najwyższą bo cenę życia. Zginęli w bitwie o Radomsko wspomniani już M. Ziółkowski i A. Zawadzki. W bitwie pod Kruszyną zginęli Szczerbiński i Gembiński (syn woźnego z magistratu Radomska), w Koniecpolu polegli: Karol Borkowski — obywatel, Jakub Konieczko — rymarz, Ignacy Roman Sikorski — syn obywatela. Soch Kozłowski — wyrobnik; — mieszkańcy gminy Maluszyn, oraz Jan i Łukasz Wasilak z Silniczki. Wielu mieszkańców miasta i wsi radomszczańskiej poddanych było różnym formom represji.

Już w połowie 1863 r. przybył do Radomska nowomianowany naczelnik wojenny Rudniew, którego zasadniczym zadaniem było stłumić powstanie w radomsz-czańskiem. Zamieszkał w „Hotelu Krakowskim”, który stał się miejscem przesłuchań podejrzanych. Stąd wysyłano na przesłuchanie do Piotrkowa gdzie urzędowała Komisja Śledcza oraz znajdowała się cytadela przeznaczona dla powstańców oraz osób sprzyjających powstaniu.

Zapadły surowe wyroki: Ludwik Kupczyński z Pławna skazany został na 12 lat ciężkich robót na Syberii. Na zesłanie w głąb Rosji skazani zostali: J. Kozłowski Świątkowski, Psarski oraz Bolesław Grodzicki, który zmarł na wygnaniu. Jego listy pisane do rodziców oraz oficjalne zawiadomienie o śmierci przechowuje Muzeum Regionalne w Radomsku. Aresztowani i osadzeni w więzieniu zostali także: J. Cie-ciura, J. Morawski, W. Białkowski, F. Siekierski, F. Bożychowski, K. Gembarski, M. Szumilas. Aresztowany, choć na krótko został także burmistrz miasta K. Kalinowski pod zarzutem niewłaściwego zabezpieczenia mostu na rzece Warcie pod Szczepocicami; po którym wojsko rosyjskie obawiało się przeprowadzić działa. Kilkudniowe śledztwo prowadzone w Piotrkowie wyjaśniło, iż most ten nie podlega nadzorowi miasta i burmistrz został zwolniony.⁴².

Wśród wielu form represji jakie stosował zaborca były rewizje dokonywane po domach oraz instytucjach. Przeprowadzano je często wśród uczniów szkoły rolniczej w Radomsku. Rząd carski dokonywał przesiedleń ludności podejrzanej o udział w wypadkach 1863/64 roku. Tej formie represji poddany został Adam Nawrocki z Maluszyna skazany na przymusowe osiedlenie się w Bąkowej Górze. Przez wiele lat po upadku powstania styczniowego władze rządowe roztaczały nad osobami podejrzanymi o udział w powstaniu dozór policyjny. W gminie Maluszyn jeszcze w 1865 r. dozorem takim objęci byli: Nawrocki Adam — lat 17 — syn szynkarza z Maluszyna, Szałostki Wojciech lat 27 wyrobnik z Maluszyna, Ambrozik Stanisław 1. 25 — rymarz z Maluszyna, Margasiński Tomasz 1. 22 kowal z Ciężkowiczek, Ja-

⁴¹    R. Nazarewicz, Ziemia radomszczańska w walce 1939—1945, Warszawa 1973, s. 9.

⁴²    „Czas”, 3.IX.1863.

36