394,395 (2)

U dziecka pozbawionego możliwości swobodnego poruszania się zagrożone jest zaspokojenie bardzo ważnych dla jego rozwoju potrzeb. Są to między innymi potrzeby aktywności i samodzielności, kontaktu emocjonalnego, bezpieczeństwa i przynależności do grupy. Potrzeby te dziecko powinno realizować w dwóch podstawowych środowiskach: rodzinnym i rówieśniczym. I właśnie od pozycji dziecka (szeroko rozumianej) w- tych środowiskach w znacznym stopniu zależy to, jak ukształtują się jego oczekiwania wobec innych, obraz siebie i obraz ludzi, którzy je otaczają, a jeszcze ogólniej — w jakim kierunku rozwijać się będzie jego osobowość. Od tego z kolei uzależniony będzie charakter reakcji dziecka na trudności wynikające z niepełnosprawności — reakcji konstruktywnych, nastawionych na realizację celu mimo trudności, bądź obronnych prowadzących do rezygnacji, wycofania się i pogłębiających poczucie nieadekwatności własnej osoby do czynności, zadań czy sytuacji.

Jest to niezwykle istotny mechanizm — wielu autorów podkreśla bowiem to, że nie ma ścisłej zależności między wielkością fizycznej niepełnosprawności a trudnościami natury psychicznej. Trudności te w większym stopniu zależą od struktury i właściwości osobowości niż od jakości i rozległości niepełnosprawności (J. F. Carret. E. S. Levine 1973).

W życiu niepełnosprawnego dziecka są sytuacje, których nasycenie elementami potencjalnie lub realnie zagrażającymi (w sensie psychologicznym) jest znaczne. Należą tu między innymi sytuacje związane z wchodzeniem w nowe środowisko, zetknięciem się z obcymi ludźmi, koniecznością zareagowania na ich, nie zawsze łatwe do przewidzenia, zachowania zwracające uwagę na niesprawność dziecka.

Z pewnością takie sytuacje rodzić może rozpoczęcie nauki szkolnej. Oznacza ono dla dziecka wejście w nowy i tym bardziej nieznany świat, że dzieci te na ogół nie korzystają z przedszkola. Pierwsze w nim kroki mogą być krokami ku radości poznawania, przeżywania, bycia z innymi, ale mogą też być krokami ku rozpaczy, odrzuceniu, poniżeniu.

Na pierwsze, tak ważne dla dalszego rozwoju, szkolne doświadczenia dziecka w znacznym stopniu ma wpływ to, jakie ono jest — co wie o sobie, innych ludziach (ich zainteresowaniach i intencjach), jak potrafi radzić sobie z trudnościami.

Zetknięcie ze szkołą jako środowiskiem nowym, początkowo wręcz bezosobowym i stawiającym dziecku określone wymagania, wywołuje uczucie niepokoju, niepewności, a czasami wręcz panicznego lęku nie tylko u dzieci. Przeżycia te towarzyszą często również rodzicom niesprawnego dziecka.

Jedną z najsilniejszych obaw rodziców jest lęk przed odrzuceniem dziecka przez rówieśników. Są oni świadomi tego, że ich dziecko, ze względu na swoją odmienność, już od pierwszych chwil pobytu w szkole przestanie być anonimowe, tak jak to jest w przypadku innych dzieci. Lękają się, że od razu otrzyma ono pejoratywną etykietę „kulawy”, „garbaty” itp., która zastąpi jego imię i nazwisko oraz zdeterminuje stosunek do dziecka jego kolegów, a może i nauczyciela.

Niektórzy z rodziców decydują się na skierowanie prośby do wychowawczyni, aby przygotowała klasę na obecność w niej niepełnosprawnego dziecka. Inni sami próbują to zrobić.

M. Killilea odwiedziła grupę przedszkolną (to samo można odnieść do grupy szkolnej ), której członkiem miała zostać jej niepełnosprawna córka. Powiedziała kilka pozornie banalnych zdań na temat swojego dziecka, podkreśliła te właściwości małej Karen, w których była ona bardzo podobna do innych dzieci (np. szczegóły wyglądu — warkoczyki) umiejętnie wplatając w swoją wypowiedź informacje o rodzaju niepełnosprawności dziewczynki, a także o jej możliwościach i ograniczeniach (M. Killilea 1978).

Można wyobrazić sobie również taką sytuację, że matka czy ojciec, przewidując (słusznie) zainteresowanie rówieśników protezą używaną przez niepełnosprawne dziecko, przychodzą do klasy wcześniej, pokazują protezę, wyjaśniają jej budowę i zasady funkcjonowania. Zaspokajają w ten sposób ciekawość poznawczą dzieci, która bardzo często jest źródłem zachowań ocenianych przez osoby dorosłe jako okrutne, a swojemu synowi czy córce umożliwiają łagodniejsze, bardziej „miękkie” wejście w zespół klasowy.

Wydaje się, że rodzice powinni odpowiednio wcześnie dowiedzieć się, kto będzie w tej samej klasie, co ich dziecko. Następny krok to pomoc w nawiązaniu zabawowego kontaktu przynajmniej z kilkorgiem dzieci jeszcze przed rozpoczęciem nauki. Nie jest to nierealne, tym bardziej, że często do tej samej klasy uczęszczają dzieci z niezbyt odległego sąsiedztwa. Może to być szansą dla dziecka na znalezienie „swojego” kolegi, a na pewno zmniejszy lęk przed szkołą.

Rodzice powinni wiedzieć i o tym, że wysiłek dziecka związany z przystosowaniem się do nowych warunków może być tak znaczny, że po powrocie do domu może ono zachowywać się w sposób tyleż

395