3

skutek zaspokojenia ich ponadpochniotowych potrzeb, przede wszystkim biologicznych i bezpieczeństwa (tzw. potrzeb zdrowotnych). Przejawia się on w zachowywaniu zdrowia, jego odzyskiwaniu we wszystkich przypadkach okresowej, częściowej utraty oraz pozyskiwaniu w możliwym zakresie i stopniu poprzez racjonalny tryb życia, stały kontakt z przyrodą, hartowanie organizmu, utrzymywanie kondycji.'

—    Odwiecznym następstwem zaspokajania potrzeb podopiecznych w dominującym zakresie opieki (głównie nad potomstwem) jest ich wielostronny rozwój. Pozostaje to faktem na tyle bezspornym, co wciąż niedostatecznie odzwierciedlanym w teoriach rozwoju jednostki. Ta kolejna fundamentalna funkcja opieki wyraża się tak w dodatnich jak i ujemnych skutkach określonego zaspokajania potrzeb ponadpodmiotowych. Skutki te — mimo że nie w każdym stadium są obserwowalnc — następują ciągle, w odniesieniu do wszystkich, pozostających we względnej normie podopiecznych, a więc mają charakter permanentny i bezwyjątkowy. Są one tym większe i bardziej doniosłe, im większy jest zakres i stopień zaspokajanych potrzeb ponadpodmiotowych, im większa zależność podopiecznego od opiekuna. Dlatego też, chociaż opieka jest jednym z kilku czynników rozwoju jednostki, to jednak jest ona — zwłaszcza w pierwszym okresie życia (dzieciństwie ) — czynnikiem koniecznym i niezastąpionym.

—    Czy i na ile normalne jest funkcjonowanie (w sensie psychofizycznym) jednostek pozostających w zależnościach opiekuńczych od innych ludzi lub instytucji — zależy to w znacznym zakresie od określonego zaspokajania ich potrzeb. Może ono prowadzić je do zachowania stanu równowagi,'dodatniego samopoczucia, zadowolenia z życia, celowego i zorganizowanego zachowania, bezkonfliktowego przystosowania do warunków, a więc względnie normalnego funkcjonowania. Może też powodować stan przeciwny: zdenerwowania, przemęczenia, apatii, przestrachu, fiksacji jako następstwa niedostatecznego lub niewłaściwego zaspokajania ich potrzeb.

—    Od określonego stanu zaspokojenia potrzeb zależy również możliwość pomyślnego przebiegu szeroko i ściśle pojętego wychowania oraz uzyskiwania założonych jego efektów. Ta, polegająca na warunkowaniu wychowania, funkcja opieki zasygnalizowana jest w następnym rozdziale jako obiektywny związek opieki z wychowaniem. W tym miejscu wypada podkreślić, iż zależność ta dostrzegana jest i uwzględniana w praktyce głównie w zakresie zaspokajania potrzeb biologicznych. Wciąż jednak niedostatecznie brane są pod uwagę — w stosunkach opiekuńczo-wychowawczych — tego rodzaju skutki, powodowane przez określone zaspokajanie psychospołecznych potrzeb podopiecznych-wychowanków.

9.4. Funkcja regulacyjna

Cskutkiem opieki związanym ściśle z zaspokajaniem potrzeb jest ich re-K u 1 o w a n i c i r o z b u d z a n i c. Sprawowanie opieki powoduje bowiem — poprzez określony model zaspokajania potrzeb podopiecznego — ich in-herentne wobec tego modelu przyporządkowywanie się i kształtowanie. Inaczej mówiąc, model ten zostaje w pewnej micrze_przyswojony przez podopiecznego jakft-wJasn.v. .Niedocenianie i niewykorzystywanie w sensie konstruktywnym tego mechanizmu w procesie opieki prowadzi między innymi do powstawania u podopiecznych sprzeczne no j niezgodnego z ich interesem życiowym układu BOtrzehJ.tendencji w ich zaspokajaniu. Dlatego też w procesie opieki opiekun staje wobec konieczności podejmowania takich długofalowych działań, wykazywania takich tendencji, które prowadziłyby do możliwie najkorzystniejszych następstw w tym zakresie. W przeciwnym razie będą one różne (jakieś), a więc dodatnie i ujemne, pożądane i niepożądane, tak ze względu na dobro jednostki, jak i interes społeczny. Jakie zatem tendencje i działania, prowadzące do ukształtowania się pożądanego modelu potrzeb podopiecznych, powinny zawierać się w procesie opieki?

Bliższa analiza tego procesu pozwala na wyłonienie następujących regula-cyjno-stymulacyjnych celów i zadań.

—^Hamowanie i ograniczanie tendencji ekstremalnych w zaspokajaniu potrzeb, to jest tendencji do maksymalizacji i minimalizacji w tym zakresie. Tego rodzaju działania są niezbędne zawsze, gdy podopieczny nie potrafi zachować koniecznego umiaru i wykazuje w odniesieniu do jakiejś jednej lub kilku potrzeb stałą dążność do nadmiernego albo niedostatecznego ich zaspokajania} W rezultacie tych działań można oczekiwać zaniku tego rodzaju tendencji i kształtowania się postaw racjonalności i umiarkowania w tym zakresie.

—    Rozwijanie-i. utrwalanie., tendencji optymalizacyjnych_w_zaspokajaniu_ JJ8l.C3SbL.Jest to złożone i długotrwale oddziaływanie regulacyjne, będąaTdal-szyin pozytywnym etapem działań poprzednich lub niezależnie od nich. Polega ono najogólniej — na wdrażaniu podopiecznego do przyswajania takiego modelu w tym zakresie, w którym wszystkie jego aktualne i przyszłe potrzeby byłyby w miarę możliwości dostatecznie zaspokajane i zapewniły mu pomyślność życiową, w zgodności z potrzebami innych ludzi

i wymaganiami społecznymi.

—    Hamowanie i Qgra.atc.zanie.no.trzeb.—flietiasyconych”. W tym przypadku opiekun ma do czynienia z taką grupą potrzeb, które generują autonomiczne tendencje do ciągłego podwyższania standardu i pułapu ich zaspokajania, a określony stan zaspokajania podlega konfrontacji społecznej, będącej