DSC04326 (2)

98 Ecct homo

potrzeba przede wszystkim jednego: wielkiego zdrowia - takiego, które nie tylko się mu. lecz którego też ciągle się jeszcze nabywa i nabywać musi. Ito ciągle sieje traci, tracić musi... I oto zakończywszy długą tego rodzaju wędrówkę, my argonauci ideału, dzielniejsi może nad rozsądek i dość często rozbitkowie i ofiary szkód, ale, jak powiedziano, zdrowsi, niż chciałoby się nam pozwolić, niebezpiecznie zdrowi, ciągle na nowo zdrowi - mamy wrażenie, że w nagrodę za to. iż stoi przed nami kraj jeszcze nie odkryty, którego gronie nikt jeszcze nie ogarnął w z rokiem, kraj spoza świata wszystkich dotychczasowych krain i zakątków ideału, świat tak bogaty w rzeczy piękne, obce, tajemnicze, przeraźliwe i boskie, ze nasza ciekawość i pry gnienie posiadania wprost wychodzą z siebie - ach. że odtąd mc juz nas nie nasyci!... Jakże po takich widokach i po takim głodzie wiedzy i sumienia zadowoliłby nas jeszcze człowiek współczesny’ Niedobrze to. ale jest nieuniknione, że teraz jego najgodniejszym celom i nadziejom przyglądamy się ze źle zachowywaną powagą, a może już się nawet nie przyglądamy... Inny jawi się nam ideał, cudowny, uwodzicielski. niebezpieczny ideał, do którego nic chcemy nikogo namawiać, bo nikomu tak łatwo nie przyznajemy doń prawa: ideał ducha, który naiwnie, to znaczy bezwiednie i z przelewającej się pełni i mocy igra ze wszystkim, co dotąd uchodziło za święte, dobre, nietykalne. buskie, dla którego najwyższa rzecz, w której lud zasadnie ma miarę swej waności. będzie już. znaczyć tyle co zagrożenie, upadek, poniżenie lub co najmniej odpoczynek, ślepota, czasowe samozapomnienic; ideał ludrko-nadludzkiego zdrowiu i życzliwości, który dość często zda się nieludzkim, na przykład gdy stanic obok całej dotychczasowej odświętności gestu, słowu, dźwięku, spojrzenia, moralności i zadania jako ich najbardziej ucieleśniona mimowolna parodia - i * którym, mimo lego wszystkiego, może zaczyna się dopiero

wielka powaga, /ostaje dopiero postawiony właściwy znak zapytania, odmienia się przeznaczenie duszy, cofa sic wskazówka, zaczynu tragedia...

3.

Czy pod koniec dziewiętnastego stulecia ma ktoś wyraźne pojęcie o tym, co poeci silniejszych epok zwali natchnieniem? Jeśli nie, to chciałbym to opisać. Mając w sobie choćby najdrobniejszą pozostałość przesądów, trudno się ustrzec przed wyobrażeniem, że jest się tylko wcieleniem, tylko narzędziem, tylko medium przemożnych sił. Ten stan opisywany jest przez pojęcie objawienia w tym sensie, że nagle, z niewypowiedzianą pewnością i precyzją coś staje się widzialne, słyszalne, coś, co człowiekiem do głębi wstrząsa i go przeobraża. Słyszy się, nie szuka się; bierze się nie pytając, kto daje. niczym grom rozbłyska myśl. konieczna, w formie bez wahania — nigdy nie miałem wyboru. Zachwyt, którego ogromne napięcie wyzwala się w strumień lez, zachwyt, przy którym krok bezwiednie przechodzi w pęd lub staje się powolny; pełne bycic-poza-sobą z najwyraźniejszą świadomością mrowia delikatnych, drżeń i dreszczów aż po palce stóp; głębia szczęścia, w której to, co najboleśniejsze i najbardziej smętne, nie działa jak przeciwieństwo, lecz jak uwarunkowane, jak wyzwane, jak konieczna barwa wśród takiej przeobfitości światłu; instynkt rytmicznych stosunków, który rozpinu rozległe przestrzenie form - długość, potrzeba szeroko rozpiętego rytmu, jest niemal miarą przemocy natchnienia, swego rodząju przeciwwagą jego presji i napięcia... Wszystko dzieje się w najwyższym stopniu przymusowo, ale niczym wśród burzy poczucia wolności, nieuwarun-kowaniu. mocy. boskości... Przymus obrazu, pr/enóśni