3 (2209)

lityczne, a jednocześnie umożliwiają rozwój wiedzy, gdyż treść ich orzecznika nie jest tylko powtórzeniem treści zawartej w podmiocie sądu. Zdanie, że trójkąt ma trzy boki i trzy kąty, jest zdaniem analitycznym, natomiast zdanie, że suma kątów w trójkącie wynosi 180 stopni jest zdaniem syntetycznym, a jednocześnie zdaniem a priori, a więc równie koniecznym jak zdanie analityczne. Sądy a priori, syntetyczne i analityczne są — zdaniem Kanta — składnikami wszelkiej wiedzy teoretycznej, bez kategorii i sądów a priori niemożliwa byłaby także jakakolwiek wiedza empiryczna. Bez zmysłowości nie byłby człowiekowi dany żaden przedmiot, bez intelektu — żaden nie byłby pomyślany. Myśli bez treści naocznej są puste, dane naoczne bez pojęć — ślepe

A priori ma więc dla Kanta przede wszystkim sens epistemologiczny: a priori jest bowiem wszystko to, co warunkuje wszelkie poznanie, co przysługuje podmiotowi przed wszelkim poznaniem, a ponadto samo poznanie ma charakter a priori (a priori epistemiczne), gdyż jest niezależne od doświadczenia, a więc gdy wyniki poznania nie wymagają potwierdzenia za pomocą obserwacji. Samo doświadczenie zawiera z konieczności także momenty aprioryczne, mianowicie aprioryczną formę zjawisk doświadczanych. A posteriori są wyłącznie treści wrażeniowe docierające do podmiotu spoza intelektu i bez jego aktywnego udziału, ale czyste a posteriori nie ujawnia się nigdy podmiotowi, gdyż cokolwiek się ujawnia, ma z konieczności jakąś formę, a ta jest zawsze dana a priori. W ujęciu epistemologicznym przeciwstawienie a priori — a posteriori nie ma więc charakteru absolutnego i zawiera możliwość wielu relatywizacji. A priori ma jednak dla Kanta także sens metafizyczny: po pierwsze dlatego, że odnosi się do wszelkich podmiotów, a więc niekoniecznie tylko do ludzi; po drugie — że obowiązuje we wszystkich światach możliwych, niezależnie od tego, czy i kiedy zostały one ukonstytuowane; a po trzecie dlatego, że podmioty ludzkie dysponują ideami, czyli czystymi pojęciami ro-

zumu (Vernunft), takimi jak pojęcia duszy, Wszechświata i Boga, które mają charakter metafizyczny. Wprowadzenie przez Kanta tego wieloznacznego, epistemologicznego i metafizycznego a priori wywołało wiele sporów interpretacyjnych i analiz krytycznych.

4.3.3. Fenomenologiczne a priori: E. Husserl

Z atakiem na Kantowskie a priori wystąpił Edmund Husserl⁸⁴, który zamiast Kaniowskiego zaproponował fenomenologiczne rozumienie a priori. Kantowi zarzucał Husserl to, że obie główne cechy jego a priori, tzn. ścisła ogólność, czyli powszechność, oraz konieczność, odniesione zostały do podmiotu poznania, a nie do przedmiotu poznania. Kantowskie a priori obciążone jest ujęciem jednostronnie genetycznym lub psychogenetycznym, gdyż odniesione zostało do podmiotowych warunków powstawania poznania, mianowicie procesu poznawczego i jego wyniku. Roman Ingarden także podkreślał, że mimo odmiennych pozorów, związanych z tzw. metodą transcendentalną, całe przeciwstawienie poznania „doświadczalnego” i „apriorycznego” jest w gruncie rzeczy przeprowadzone w duchu psychofizjologicznej teorii poznania. Przeciwstawienie obu odmian poznania ludzkiego — a priori i a posteriori — wyznaczone jest u Kanta przez przyczynowo określony stosunek podmiotu do przedmiotu, wskutek czego obydwa te pojęcia mają wyraźny aspekt genetyczno-psychologicz-ny ⁸⁵.

Fenomenologiczne u priori

W odróżnieniu od Kaniowskiego, fenomenologiczne a priori polega na bezpośrednim poznaniu istoty i nie ma nic wspólnego z zagadnieniem kategorii i apriorycznych form naoczności, z ich „subiektywnością”, a tym samym nie ma związku (widocznego u Kanta) z przeciwstawieniem zjawiska (Erscheinung) rzeczy samej w sobie, np. naoczne uchwycenie w sposób bezpośredni i bezwzględnie

⁸⁴    Por. Husserl [1901].

⁸⁵    Por. R. Ingarden, U podstaw teorii poznania, Wnr«7.nwn 1971, ss. 246 - 264.

511