filozofia egzamin7

424 ARYSTOTELES I SYSTEMATYZACJA WIEDZY FUjOZ«K7M

natomiast, pojęte jako rodzaj, jest tylko at>strakcyjnym terminem wspólnym, który nie bytuje w sobie, lecz istnieje jedynie w czlomę. ku albo w innej formie zwierzęcia.

Dlatego to należy podkreślić, że arystotclcsowskie eidos ma dwa aspekty: jednym z nich jest aspekt ontologiczny; któremu się pnzyj-rżeliśmy, drugim jest aspekt, który można by nazwać logicznym. Stagiryta nie badał i nie precyzował tych dwóch aspektów i zachodzących między nimi różnic, ale w różnych wypadkach przechodził nieświadomie od jednego do drugiego. My, także z racji językowych, lepiej niż on zauważamy różnice i dlatego w poszczególnych przypadkach eidos musimy tłumaczyć na dwa różne sposoby: raz jako formę, kiedy indziej jako gatunek. Jeśli chodzi o ontologiczny aspekt eidos, to znaczy o formę, to Arystoteles ma rację, gdy mówi, że nie jest ona ogółem. A eidos w sensie logicznym, eidos jako gatunek? Oczywiście gatunek jest niczym innym jak eidos, o ile jest ono pomyślane przez umysł ludzki. Można by zatem zupełnie dobrze powiedzieć, że jako struktura ontologiczna i zasada metafizyczna eidoi nie jest ogółem; natomiast jako pomyślane i wyabstrahowane przez ludzki umysł staje się powszechnikiem. Powtórzmy jednak, że Arystoteles, zatroskany o podkreślenie pierwszego punktu widzenia, nie uwypuklił drugiego. (Tym bardziej, że w jego oczach eidos, lakte rozpatrywane jako gatunek, jest «różnicą^ gatunkową, która nadaje konkretność rodzajowi właśnie przez to, że go ^różnicuje*. a więc wydobywa z jego abstrakcyjnej powszechności¹, jak to zobaczymy także w logice).

W każdym razie trudności te nie powinny oderwać wzroku od tego, co wcześniej powiedziano na temat ontycznego i realnego charakteru eidos. Eidos nie tylko nie jest ogółem, ale jest bardziej bytem niż materia i bardziej niż synolon, gdyż jest zasadą, która nadając strukturę materii, sprawia zaistnienie samego synolon².

4A

§11

i p

_all(i irzcba jeszcze uzupełnić kilkoma uściśleniami ^ 'njoźnoW i aktu odniesionymi do substancji⁴⁸, Materia rffP.. |₀ znaczy potcncjalnością w tym sensie, że jest ||| 2^ fikania^,ub otrzymywania formy: brąz ma możność ^, ponieważ ma rzeczywistą zdolność i do otrzymania, Lin j^,fj| f_orniy statuy: drewno ma możność bycia różnymi i^lll) f|(i które można i niego wykonać, ponieważ ma konkretne^ pojęcia form rozmaitych przedmiotów, Forma nato-nt .yj się jako akt czy zaktualizowanie tej zdolności Złożenie, ^ i_0/l galerii i formy, jeśli rozważa się je jako złożenie, będzie ■ ^fjości wypadków aktem; jeśli rozważy się je w aspekcie jego yg,. po prostu aktem, czyli entelechią, gdy natomiast roztop w jego materialności, będzie mieszaniną możności i aktu. Jf^je zatem rzeczy, które zawierają materię, jako takie mają ' • ^kszy lub mniejszy stopień potencjalności⁴⁹. Jeżeli nato-ijj-jak zobaczymy - istnieją byty niematerialne, to znaczy czyste yy₍ io są one czystymi aktami, wolnymi od potencjalności⁵⁰.

Wspomnieliśmy już, że Arystoteles akt nazywa także entelechią: niekiedy wydaje się, źe te dwa terminy mają nieco inne znaczenie,

^ najczęściej, a zwłaszcza w Metafizyce, są synonimami. Tak więc _all j entelechią oznaczają urzeczywistnianie się, doskonałość, która się aktualizuje lub już została zaktualizowana. Dusza zatem, jako istota i forma ciała, jest aktem i entelechią ciała; i w ogóle wszystkie (onny substancji zmysłowych są aktem i entelechią. Bóg - zobaczy-mi-będzie entelechią czystą (a tak samo inne inteligencje poruszają sferami nieba).

Akt • mówi nadto Arystoteles - ma bezwzględne «pierwszeń-st»o» i wyższość nad możnością: możności bowiem, jako takiej, nie można poznać inaczej, jak tylko odnosząc ją do aktu, którego jest

*Por.wyżcj,przypis30.

1

Por. Metafizyka. Z 12. passim.

2

*^>or- Metafizyka, Z 3, 1029 a 3-7: “Przez materię rozumiem na przykład spiż, •rzez formę kształt odpowiadający idei. a przez to. co z nich zło tonę. statuę. Jeśli więc •rma jest od materii wcześniejsza i w większym stopniu realna {3Zqótłqov xai naJdun ')• to z tej samej racji będzie też pierwsza od tego. co z obu złożone- (T. Żeleźniki